TẾT
BẢN LÀNG
Trên
mỗI làng quê Việt Nam, có biết bao điều kỳ lạ và hấp dẫn quanh tục
lệ đón xuân. Dù có khác nhau ở từng dân tộc, song những tục lệ đó
đều toát lên ước vọng mong muốn một năm mới nhiều hạnh phúc và may
mắn cho mọi người.
Tết là thời khắc thiêng liêng chuyển giao giữa Cũ và Mới, thời điểm
trọng đạI nhất trong ṿng quay bất tận cua vũ trụ. Việt Nam có 54
dân tộc, và v́ vậy cũng có 54 sắc thái, phong vị Tết khác nhau.
Những phong tục đón Tết của người Việt hoặc Kinh - dân tộc lớn nhất
Việt Nam ngày nay đă biến đổi nhiều do tác động từ những thay đổi
của cuộc sống hiện đại.
Nhưng bên cạnh đó, tại những rặng núi trùng điệp phương Bắc và vùng
sông nước chằng chịt kênh rạch của phương Nam, quê hương ngàn đờI
của các cộng đồng dân tộc thiểu số H'mông, Thái, Dao, Mường, Khơ-me…,những
đặc thù văn hoá hầu như như c̣n được bảo tồn nguyên vẹn, đa dạng và
độc đáo. Chính các phong tục, tập quán lâu đời trong những ngày lễ,
Tết sẽ có dịp bộc lộ rơ nét, làm say ḷng khách phương xa nếu có dịp
ghé thăm.
H'mông được coi là cộng đồng dân cư có cá tính mănh liệt và phóng
khoáng nhất. Họ sống trên các rẻo cao miền núi phía bắc, đời sống
người H'mông gắn liền cùng nương ngô, cây súng kíp. Tết H'mông rơi
vào cuối tháng một, đầu tháng chạp âm lịch. Tết thường kéo dài 12
ngày với nhiều sinh hoạt cộng đồng. Dân tộc H'mông rất ưa chuộng các
nghi thức cúng tế cùng những tṛ vui. Trong mỗi gia đ́nh, ngày Tết
được khởi đầu bằng lễ hiến sinh gà, lợn vào giữa đêm giao thừa và
sáng mồng 1 Tết. Cặp chân gà cúng đêm giao thừa sẽ cho gia chủ biết
trước điều lành dữ sẽ đến trong năm. Sau đó, các gia đ́nh trong họ
tộc thường tổ chức ăn uống tại từng nhà. .
Trong ngày Tết, bên cạnh nghi lễ tín ngưỡng c̣n có nhiều tṛ chơi
dân gian quen thuộc nhưng đầy tính thượng vơ như chơi cù, ném pao,
bắn nỏ, đua ngựa, múa khèn, chọI chim họa mi. Nói đến Tết của ngườI
H,mông không thể quên lễ hội Gầu Tào đi chơi ngoài trời, hay theo
tiếng Quan hỏa là hội Sải sán leo – núi. Đây là một trong hai lễ hộI
quan trọng nhất với mục đích chính là cầu tự, cầu phúc, cầu sức khoẻ.
HộI tổ chức trên băi đất bằng rộng răi, có trồng 1 hoặc 3 cây nêu
cao, trên buộc 3 mảnh vải lanh màu đen, trắng và đỏ. Khách xa gần
đến hộI đều được gia chủ đón tiếp thân t́nh với những bát rượu ngô
nồng ấm và các làn điệu khèn tha thiết, ân t́nh.
Song thơ mộng nhất trong hội Gầu tào chính là những đám hát giao
duyên của nam nữ thanh niên. Giữa lăng đăng của mây ngàn xứ núi,
bóng áo chàm của các chàng trai quấn quít bên những bộ váy áo rực rỡ
của các cô gái. Họ hát với nhau không chỉ thi thố tài nghệ mà c̣n để
t́m hiểu nhau với ước mong nên vợ nênchồng sau những đêm hội đầu
xuân.
Rời vùng núi đá trập trùng, bạn nên t́m tới các bản Mường ở độ cao
thấp hơn, gần đồng bằng, sông suối. Văn hóa Mường có nhiều nét gần
gũi với văn hóa Việt. Ngày Tết của người Mường cũng trùng vớI Tết
của người Việt. Có thể cảm nhận được hương vị Tết Mường từ ngày 23
tháng chạp, khi những cô gái mường bắt đầu ngồi gói bánh chưng, bánh
ống. Những ngôi nhà Thần linh của bản Mường được dọn sạch và cạnh đó
được trồng một cây nêu với những hoa nêu kết từ phên đan h́nh mắt
cáo.
Trước giờ giao thừa, những ngườI con dâu cả của mỗi gia đ́nh phảI đi
ra suối hoặc ra giếng múc một lọ nước gọi là "nước rồng”, "nước khú”
về để thờ. Các "phùơng bùa" gồm từ 5, 7 đến vài chục ngườI bắt đầu
đến các gia đ́nh trong làng hát xéc bùa chúc tục với những lời cầu
phúc, cầu tài. Chủ nhà dón nhận lờI chúc của phường bùa bằng thái độ
trân trọng và lấy lúa gạo, quà cáp ra tặng lại. Sau hiệu lệnh điểm
giao thừa, các gia đ́nh bất đầu gơ mơ, đánh chiêng, cồng, đánh trống
hoặc đâm đuống (máng để giă lúa), tạo nên nhũng thanh âm rộn ràng
kéo dài chừng một khắc đánh dấu thời điểm năm mới đă đến. Có thể nói,
âm hưởng đặc sắc, tiêu biểu nhất trong những ngày tết Mường chính là
âm thanh của các dàn cồng và các phường bùa. Tiếng cồng ngân vang
khắp ngày đêm ở khắp nơi , ḥa quện với tiếng hát xéc bùa vui nhộn,
nghe rạo rực ḷng người.
Nếu một ngày nào có dịp tới đất phương Nam, đi sâu vào những miền
kênh rạch xanh ngắt cây trái, bạn sẽ có cơ hội cùng những người Khơ-me
chất phác ăn một cái Tết vào một thờI điểm thật lạ, chẳng phải trong
tiết trời se lạnh, lất phất mưa xuân của miền Bắc, mà giữa cái nắng
như thiêu của vùng đất miền Nam Trung bộ. Chịu ảnh hưởng cua đạo Bà
la môn và Phật giáo tiểu thừa, người khơ- me ăn Tết năm mới hay c̣n
gọI Chuônch năm Thmây khác hẳn với các dân tộc anh em khác, vào
khoảng từ 12 đến 15 tháng 4 dương lịch hàng năm. Trước ngày Tết, mọi
con đường, mọi ngôi nhà trong làng được quét tước sạch sẽ, các cổng
chào được dựng lên. Nhiều vùng, người dân chung nhau tiền mua tre
nứa, cất nhà lễ rổn boon ở ngoài đồng. Sáng mồng một Tết, mọi người
tập trung đông tạI chùa làng để làm lễ mừng năm mới. Mỗi gia đ́nh
đều có mâm cỗ riêng, có các loại bánh như bánh tét, bánh tổ, bánh ít,
bánh gừng, bánh tai yến, trước để cúng phật sau là cùng thụ hưởng.
Trong ba ngày Tết, đồng bào khơ-me cũng đi mừng tuổI năm mới, chúc
nhau sức khỏe, công việc làm ăn hưng thịnh.
(theo tạp chí của Hăng hàng không quốc gia Việt Nam)