|
Những câu ca dao thuần Quảng
Cũng như nhiều di sản khác trong kho tàng văn nghệ dân gian của ta,
ca dao thường không có tên tác giả, lại c̣n có những câu đă vượt khỏi
ranh giới địa phương xuất xứ để rồi trở thành 'của
chung' cho
mọi vùng miền. Ca dao thuộc trường hợp này khá nhiều. Xin đơn cử một câu
vui vui sau đây tôi đă nghe, đă đọc, không ít nơi sử dụng và nơi nào
cũng cho là của địa phương ḿnh:
Muốn ăn bánh ít lá gai
Lấy chồng B́nh Định sợ dài đường đi
Nếu phạm vi cấp tỉnh mà nơi nào có địa danh mang âm trắc như B́nh
Định, Quảng Ngăi, Sa Đéc, Quảng Trị... th́ đều cho là của ḿnh được cả.
C̣n với tên các tỉnh mà chữ cuối mang âm bằng như Quảng Nam, Thừa Thiên,
B́nh Dương, Hà Tây th́ đành xem như... không có bánh ít lá gai!
Thánh địa Mỹ Sơn
Có những câu ca dao chỉ là 'đặc sản' của một địa phương nào đó mà thôi.
Phần này cũng nhiều lắm, nhưng trong phạm vi hạn hẹp của bài này tôi chỉ
xin nêu một số câu ca dao thuần Quảng, tức rặt ṛng chất Quảng, nhất
định chỉ được sáng tác tại Quảng Nam, thời trước gồm cả Đà Nẵng. Là
người Quảng, ai cũng biết câu:
Đất Quảng Nam chưa
mưa đà thấm
Rượu Hồng Đào chưa nhấm đà say
Bạn về nằm nghĩ gác tay
Hỏi nơi mô ơn trượng nghĩa dày bằng ta?
Câu này được xem như là ngữ trưng rất lâu đời của đất và người
Quảng Nam mặc
dù từ lâu cũng có không ít sự bàn căi chưa ngă ngũ. Nhiều người thắc
mắc: trời mới mưa hay chưa chứ sao lại đất chưa mưa; cùng thời với câu
ca dao này th́ rượu Hồng Đào có hay không; bảo bạn về 'nằm nghĩ gác tay'
hay 'nằm ngủ gối tay”...
Nói ǵ th́ nói, câu ca dao trên vẫn thấm sâu vào t́nh cảm của người
đất Quảng qua nhiều thế hệ.
Ngó lên Ḥn Kẽm Đá Dừng
Thương cha nhớ mẹ quá chừng bậu ơi!
Ngoài đầu nguồn sông Thu Bồn của Quảng Nam th́
ở đâu có Ḥn Kẽm Đá Dừng nữa nhỉ? Những địa danh, thắng cảnh như Cầu
Mới, núi Cấm, Thác Bà, Thác Ông, kể cả Ḥn Vọng Phu... c̣n có thể trùng
tên với nơi này nơi khác, nhưng những địa đanh trong các câu ca dao sau
đây chắc chắn là của riêng Quảng Nam:
Ai lên mấy nhánh sông Con
Hỏi quân Hường Hiệu có c̣n đánh Tây?
hoặc:
Tiếng đồn con gái Bảo An
Sớm mai đi chợ, tối đan mành mành;
Duy Xuyên tơ lụa mỹ miều
Tiếng mai cửi dệt, tiếng chiều xa quay;
Chiều chiều mây phủ Hải Vân
Chim kêu ghềnh đá gẫm thân lại buồn;
Đêm nằm nghe trống Mỹ Sơn
Nghe chuông Trà Kiệu, nghe đờn Phú Bông;
Gió nam thổi xuống Ḷ Vôi
Ai đồn với bạn ta có đôi bạn buồn?
Dời chân bước xuống ghe buôn
Sóng bao nhiêu dợn dạ ta buồn bấy nhiêu!
Đường mô xa bằng đường Gia Cốc
Dốc mô ngược bằng dốc Phú Cang
Lời em than hai hàng lụy nhỏ
Em c̣n mẹ già biết bỏ cho ai?
Phần thời chị gái chẳng có em trai
Anh có thương th́ thủng thỉnh rài rài chờ nhau...
Vũ điệu Odiissi
Lại có những câu ca dao không nêu địa danh, nhân vật nào của Quảng Namnhưng
do những tính cách đặc thù nào đó, người ta vẫn nhận ra các câu ấy thuần
Quảng.
Ai về nhắn với nậu nguồn
Mít non gởi xuống, cá chuồn gởi lên;
Lụt nguồn trôi trái ḷn bon
Cha thác mẹ c̣n chịu chữ mồ côi;
Ngó lên trên rẫy khoai lang
Chẻ tre đang sịa cho nàng phơi khoai
Hai câu trên th́ 'Quảng Nam'
quá rơ rồi (mít
non, cá chuồn, ḷn bon),
c̣n câu sau được thuần Quảng là ở chữ sịa.
Thứ vật dụng này nhỏ hơn chiếc nong, đan bằng tre cật già, mặt sịa toàn
những lỗ nhỏ h́nh vuông. Sịa dùng để đựng, để phơi những thứ nông sản,
thực phẩm dạng khô. Phơi khoai lang đă xắt lát như chàng toan tính cho
nàng là rất hợp lư và nhờ đó sẽ đạt t́nh là cái chắc.
Bà con Quảng Nam quen
nói 'đi dầu', 'đầu dầu' để chỉ người đi ngoài trời mà không đội nón, đội
mũ hay che dù. Người viết bài này đă đến nhiều vùng miền của đất nước ta
nhưng không nghe nơi nào nói như thế mà chỉ gọi là 'để đầu trần'.
Câu ca dao thuần Quảng về 'sự kiện' này là:
Thương em để nón về dầu
Về nhà dối mẹ: qua cầu gió bay
Đây là chàng để nón lại cho nàng đội, động thái này vừa t́nh tứ,
vừa lịch sự, cách nói dối với mẹ nghe cũng có lư, đáng được giảm khinh.
Câu này đă có tại QuảngNam ngót
trăm năm rồi. Là người Quảng, ai cũng hiểu và không có ǵ thắc mắc.
Thế nhưng những năm gần đây có lời nhạc, bài khảo luận về dân ca
lại viết:'Thương
nhau cởi áo cho nhau” hoặc 'đổi
áo cho nhau”. Sao
lại có thể như vậy được nhỉ? Ngoài cách ứng xử thô, vụng c̣n có điều
thất lư v́ áo của nam, nữ hoàn toàn khác nhau về kiểu thức, kích cỡ, thế
th́ cởi áo, đổi áo cho nhau làm ǵ? Điều thất lư nữa là khi về lại nói
dối với mẹ rằng qua cầu bị gió làm bay mất áo. Gió mạnh cấp nào mà kinh
khủng đến áo mặc trong người cũng bị bay mất? Ấy là chưa nói tới việc mẹ
thấy sờ sờ ra đó rằng chàng mặc áo của nàng và ngược lại.
Những câu ca dao thuần Quảng như trên c̣n nhiều nữa. Loại di sản
văn hóa dân gian truyền thống này c̣n chờ những nhà sưu tầm văn học phát
hiện và đánh thức.
TƯỜNG LINH
|
