|
|
Về Một Bài Ca Dao
Nam Bộ LTS: Ta từng nghe bài ca dao:
"Em tưởng nước giếng sâu
Em nối sợi gầu dài
Ai ngờ nước giếng cạn
Em tiếc hoài sợi dây..."
Nhưng theo bài "Về Một Bài Ca Dao Nam Bộ" th́ thật là "Tréo
cẳng ngỗng":
Tưởng giếng sâu qua nối sợ dây cụt
Ai dè giếng cạn nó hụt cái sợi dây
Qua tới đây mà không cưới được cô Hai mầy
Qua chèo ghe ra biển… đợi nước đầy qua chèo vô.
VỀ MỘT BÀI CA DAO
NAM BỘ
HỒ TĨNH TÂM (Vĩnh Long):
Xưa nay ta vẫn quen với câu: "Tưởng giếng sâu anh nối
sợi dây dài", nay bỗng nhiên lại được nghe một câu hết
sức "trái khoáy" ("Tưởng giếng sâu qua nối sợi dây cụt").
Lối nhập đề ngay từ đầu đă gây được sự chú ư, bởi v́ nó
quá lạ tai. Ngộ thật! Dây cụt th́ làm sao mà đo được
giếng sâu?
Tưởng giếng sâu qua nối sợ dây cụt
Ai dè giếng cạn nó hụt cái sợi dây
Qua tới đây mà không cưới được cô Hai mầy
Qua chèo ghe ra biển… đợi nước đầy qua chèo vô.
Bài ca dao này tôi được biết do nhà văn Lê Đ́nh Bích đọc
cho nghe.
Về phần Lê Đ́nh Bích, anh nói rằng anh sưu tầm được từ
một lăo nông ở Bạc Liêu. Mới nghe xong tôi đă thích liền.
Rơ là một bài ca dao ngồ ngộ, được thể hiện như là một
truyện ngắn cực ngắn. Nhân vật là một chàng trai (có thể
lắm), có tính cách cũng rất ngồ ngộ.
Xưa nay ta vẫn quen với câu: "Tưởng giếng sâu anh nối
sợi dây dài", nay bỗng nhiên lại được nghe một câu hết
sức "trái khoáy" ("Tưởng giếng sâu qua nối sợi dây cụt").
Lối nhập đề ngay từ đầu đă gây được sự chú ư, bởi v́ nó
quá lạ tai. Ngộ thật! Dây cụt th́ làm sao mà đo được
giếng sâu? Rơ là có sự cố ư tinh nghịch ǵ đây. Mà cũng
có thể là anh chàng đă biết, bởi vậy chàng mới bày đặt
ra cách nói ngộ kỳ đời (dây cụt mà c̣n hụt th́ giếng ấy
là giếng ǵ?).
Tiếp tục lung khởi nội dung, câu hai viết tiếp: "Ai dè
giếng cạn nó hụt cái sợi dây". Đương nhiên quá đi rồi
c̣n ǵ. Đă là dây cụt th́ c̣n nhằm nḥ ǵ mà đo với
chẳng đo. Nó khác hẳn với câu ta đă biết: "Ai ngờ giếng
cạn anh tiếc hoài sợi dây". So sánh hai câu này với nhau,
ta lại thấy lấp lánh cái ngồ ngộ rất cố t́nh của lối kể,
lối dẫn chuyện.
Sang tới câu ba th́ cốt truyện bộc lộ đă quá rơ. "Qua
tới đây mà không cưới được cô Hai mầy", câu này đă dẫn
ra thêm một nhân vật nữa. Cái cô Hai nào đó chắc cũng
phải có nét ǵ đó ngồ ngộ mới khiến nhân vật chính của
chúng ta bộc lộ quyết tâm làm vậy. Câu chuyển này thực
ra không chuyển hẳn về ư nhưng rơ ràng nó vẫn tạo ra sức
chuyển rất mạnh cho bài ca dao, giúp ta thấy ràng ràng
tính cách "ăn sóng nói gió" của một anh chàng hạ bạc lặn
lội đường xa đến t́m gặp người đẹp và quyết "yêu" cho
bằng được người đẹp.
Câu thứ tư dùng kết thúc câu chuyện cũng hết sức bất ngờ.
Câu này phải đọc ngắt ra làm hai mới thấm hết cái độc
đáo, cái thần khí đầy sắc sảo của bài ca dao. "Qua chèo
ghe ra biển/ đợi nước đầy qua chèo vô". Ở trên là câu
thề độc, cho nên đọc vế đầu của câu dưới, hẳn sẽ khiến
ta liên tưởng tới cái chết, cái kết cục bi thương của
một cuộc t́nh đơn phương bốc lửa. Không yêu được "cô Hai
mầy" th́ qua chèo ghe ra biển qua ùm xuống chết cho "cô
Hai mầy" coi. Ấy vậy mà không!.. Ngu ǵ qua chết lăng ̣m
cơ chứ! "Đợi nước đầy qua chèo vô". Lối kết thúc này xui
tôi nhớ một bài Tanka Nhật Bản:
Sông Hô Nô Xê nước rất nông
Lội ra giữa ḍng vẫn không ướt váy
Hỏi một người cũng nông như vậy
Làm sao tôi có thể yêu sâu?
Cái cô Hai nào đó trong bài ca dao của chúng ta có "nông"
không nhỉ? Anh chàng kể chuyện cho chúng ta nghe, hẳn đă
nếm mùi kiểu như "con cáo với chùm nho" của La Phông Ten
rồi là cái chắc. Dùng dây cụt th́ không làm sao đo được
giếng mà biết sâu hay cạn. Cứ theo cốt truyện mà suy,
th́ nhân vật của chúng ta hẳn đă bị hạ đo ván tới thấm
mùi, nên mới biến được chuyện riêng của ḿnh thành một
truyện cực ngắn, hay tới mức độc đáo làm vậy.
Ở Nam Bộ có một câu rất hay: "Nói vậy mà không phải
vậy". Bài ca dao là một câu chuyện thuộc loại "nói
vậy mà không phải vậy". Hệ thống ngôn ngữ dùng kể chuyện
rất thống nhất, bố cục chặt chẽ, kết cấu bất ngờ, cho ta
thấy rơ một bản lĩnh sáng tạo văn bản rất tài hoa. Mới
nghe, ta tưởng như nhân vật trong bài ca dao chỉ kể
chuyện để giỡn chơi tưng tửng cho vui lúc trà dư tửu hậu,
nhưng càng đọc ta càng thấy lấp lánh một khía cạnh rất
thật trong đời: với t́nh yêu th́ không thể đùa giỡn được.
Đùa giỡn th́ không thể thành t́nh yêu, nhưng lỡ không
thành được t́nh yêu th́ cũng phải vui lên mà sống chứ.
Vậy là thoắt một cái, anh chàng phải ḷng cái cô Hai đa
t́nh nào đó, bỗng trở nên sâu sắc lạ đời.
Tưởng giếng sâu qua nối sợi dây cụt
Ai dè giếng cạn nó hụt cái sợi dây
Qua tớ đây mà không cưới được cô Hai mầy
Qua chèo ghe ra biển… đợi nước đầy qua chèo vô.
HỒ TĨNH TÂM (Vĩnh Long)
|
