| |
TIẾNG VIỆT - TIẾNG MỸ RẮC RỐI...
Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời, người ơi
Me hiền ru những câu xa vời
À à ơi ! Tiếng ru muôn đời
Tiếng nước tôi ! Bốn ngàn năm ṛng ră buồn vui
Khóc cười theo mệnh nước nổi trôi, nước ơi
Phạm Duy (T́nh ca, 1953)
Tôi t́nh cờ quen một anh bạn Mỹ, người Mỹ chính cống, mắt xanh mũi lơ, tên
Johnson William, quê ở bang Ohio của xứ Cờ Hoa nhưng Johnson đă hơn 16 năm
sinh sống ở Việt Nam, nghiên cứu về dân tộc học Đông Nam Á, nói tiếng Việt
thông thạo, phát âm theo giọng Hà Nội khá rơ, hắn học tiếng ở Đại học
Ngoại ngữ Hà Nội rồi làm Master of Art về văn hóa xă hội Việt Nam ở học
Khoa học Tự nhiên Sài g̣n, rành lịch sử Việt Nam, thuộc nhiều câu thơ lục
bát trong truyện Kiều của thi hào Nguyễn Du, Lục Vân Tiên của cụ Đồ Chiểu.
Johnson ăn mặc xuyền xoàng, cái đầu rối bù, chân mang một đôi giày bata cũ
mèm, lưng quảy một ba lô lếch thếch, sẵn sàng ăn uống nhồm nhoàng ngoài
vỉa hè. Johnson có thể quanh năm suốt tháng ăn cơm với chuối thay cho bánh
ḿ và phomát, xịt nước tương vào chén rồi cứ thế mà khua đũa lùa cơm vào
miệng. Đối với Johnson, thịt rùa, rắn, ếch, nhái, chuột đồng, ... hắn xơi
ngon lành. Bún riêu là món khoái khẩu của Johnson, hắn c̣n biết thèm hột
vịt lộn ăn với rau răm chấm muối tiêu chanh. Ai có mời đi chén thịt cầy
với mắm tôm, Johnson chẳng ngần ngại mà c̣n biết vỗ đùi đánh cái phét khen
rượu đế mà nhắm với thịt chó ngon "thần sầu quỉ khốc" !!! Chẳng biết
Johnson khéo tán tỉnh thế nào (hoặc bị tán) mà vớ được một cô bé Hà thành
tóc "đờ-mi gác-xông", sinh viên ngành văn chương hẳn hoi. Ngày cưới,
Johnson vận áo dài khăn đóng, dâng trầu cau và qú lạy bàn thờ tổ tiên nhà
gái thành thạo làm đám thanh niên, thiếu nữ, cả lũ con nít và mấy ông cụ
ông, cụ bà trong làng suưt xoa, kinh ngạc, xúm đen xúm đỏ coi muốn sập nhà.
Chúng tôi gặp nhau trên chuyến xe lửa từ Nha Trang ra Huế. Tôi về thăm quê,
c̣n Johnson th́ sau mấy tháng nghiên cứu phong tục Tây nguyên xuống Nha
Trang rồi tiếp đi dự Festival Huế. Đường dài, tàu chạy dằn xóc, chung
quanh ồn ào, lao nhao chẳng ai ngủ được. Johnson rủ tôi xuống toa ăn uống,
kêu mỗi người một ly cà phê đen, một b́nh trà nóng rồi trao đổi đủ thứ
chuyện trên đời. Tôi cũng khá thán phục sự hiểu biết và thành thạo văn hóa
Việt Nam của Johnson khi nghe hắn thỉnh thoảng chêm vô câu chuyện mấy câu
ca dao, thành ngữ tiếng Việt. Thật thú vị khi nói chuyện với một người Mỹ
bằng tiếng Việt về đề tài ngôn ngữ Việt Nam (dễ chịu hơn nhiều khi khi nó
chuyện với một người Mỹ bằng... tiếng Anh). Vậy mà Johnson vẫn lắc đầu
than:
- Tiếng Việt của mấy ông rắc rối quá! Tôi học đă lâu mà vẫn c̣n lúng túng,
nhiều lúc viết sai, nói sai lung tung cả lên. Này nhé, từ xưng hô, ăn uống,
giao tiếp... thật lắm từ khác nhau chẳng đơn giản như tiếng Mỹ của tớ, chỉ
một từ you là để nói với tất cả người đối thoại, tiếng Việt th́ phân biệt
ông, bà, anh, chị, em, con, cháu, ngài, mày, thầy, thằng, ... rành mạch.
Tiếng Mỹ th́ dùng một chữ black để chỉ tất cả những vật ǵ, con ǵ có màu
đen trong khi đó tiếng Việt th́ khác, ngựa đen th́ gọi là ngựa ô, chó đen
th́ kêu là chó mực, mèo đen th́ gọi là mèo mun, gà đen th́ là gà quạ, ḅ
đen là ḅ hóng, mực đen là mực tàu, tóc đen th́ hóa thành tóc nhung hoặc
tóc huyền. Đă là màu đen rồi mà người Việt c̣n nhấn mạnh thêm mức độ đen
như đen thủi, đen thui, rồi đen tuyền, đen thắm, tím đen, đen ngắt, đen
bóng, đen ś, đen đủi, đen thẳm, đen óng, đen thùi lùi, đen kịt, đen ḍn...
C̣n để chỉ màu ít đen hơn th́ người Việt dung chữ đen hai lần: đen đen.
Tôi cười cười:
- Th́ tiếng Mỹ của ông nhiều lúc cũng rắc rối kia mà. Này nhé, người Việt
nói: "Hôm qua, tôi đi tiệm" th́ người Mỹ lại nói "Yesterday, I went to the
shop". Tiếng Anh, đi là go, nhưng đă đi (quá khứ) th́ phải viết là went.
Bản thân chữ hôm qua (yesterday) đă là quá khứ rồi th́ ai cũng biết mà ǵ
cần phải đổi go thành went chi cho rối mấy người học Anh văn? Nội chuyện
học thuộc ḷng 154 động từ bất qui tắt của mấy ông cũng đủ làm nhiều người
trên thế giới phải thi rớt lên rớt xuống. Người Việt nói hai con chó mà
chẳng cần thêm s hoặc es thành hai con chó "sờ" (two dogs) như tiếng Mỹ.
Một đứa con nít th́ nói là one child là được rồi, vậy mà thêm một đứa nữa
th́ bắt đầu rối, chẳng phải là two childs mà thành two children. Một con
ngỗng là one goose, hai con ngỗng th́ thành two geese. Vậy mà viết một con
cừu là one sheep nhưng hai con cừu th́ cũng là two sheep, chẳng chịu đổi
ǵ cả ?!.
Johnson vẫn không chịu thua:
- Văn phạm của xứ ông cũng rắc rối bỏ xừ! Xem nè, thắng và thua là hai chữ
phản nghĩa chứ ǵ? Thua và bại là hai chữ đồng nghĩa, đúng hông? Vậy mà,
hai câu nói: "Ngô Quyền đánh thắng quân Nam Hán" đồng nghĩa với câu "Ngô
Quyền đánh bại quân Nam Hán"? Không thể viết là "Ngô Quyền đánh thua quân
Nam Hán"!!! Phải không nào? Rồi c̣n, "áo ấm" tương đương với "áo lạnh", "nín
thinh" giống như "làm thinh" trong khi ấm và lạnh phản nghĩa nhau, nín và
làm cũng là những động từ đối nhau. Rồi ba hồi mấy ông dùng tiếng Hán như
Quốc gia rồi đổi thành tiếng Nôm ra Nhà nước, Trực thăng (có thể không cần
chữ máy bay phía trước) thành Máy bay Lên thẳng (phải có chữ máy bay phía
trước), Thủy quân lục chiến th́ đổi là Lính thủy đánh bộ, sao không gọi
luôn là lính nước đánh đất??? Lễ động thổ th́ không thể sửa lại là Lễ động
đất mặc dầu là thổ là đất?
Tôi tiếp tục "ăn miếng trả miếng":
- Tiếng Mỹ cũng đâu có tránh khỏi. See và look cũng đều là động từ để cùng
chỉ hành động xem, nh́n, ngắm, ḍm nhưng oversee (quan sát, trông nom) lại
ngược nghĩa overlook (bỏ sót, không nh́n thấy). Wise man là người thông
thái, uyên bác, vậy mà thay chữ man (đàn ông) thành woman (đàn bà) th́ chữ
wise woman thành bà phù thủy, bà đỡ bà lang, bà thầy bói, bà đồng bóng!!!
Rồi chữ man và guy (anh chàng, gă) gần gần như nhau th́ chữ wise guy thành
một kẻ hợm hĩnh, khoác lác. Sao lại "park on driveways" (đậu xe trên đường
nội bộ) nhưng "drive on parkways" (lái xe trên xa lộ)?
Johnson ôm bụng cười:
- Tên món ăn Việt Nam cũng lạ, miền Nam có bánh da lợn, tưởng làm bằng
thịt lợn nhưng thực chất là bằng bột, có lẽ giống như các lớp da lợn,
nhưng sao không gọi là bánh da heo theo từ miền Nam mà gọi theo chữ lợn
miền Bắc? Bánh ḅ cũng chắng có miếng thịt ḅ nào. Bánh tiêu th́ không rắc
tiêu mà lại rắc mè. Gọi rau má mà chẳng liên quan đến má hay mẹ ǵ cả.
Bánh tét mà gói thật chặt, chẳng thể nào tét được. Bánh dày th́ lại mỏng
hơn bánh chưng. Bánh chưng th́ phải nấu thật lâu mới chín chứ không phải
dùng cách chưng hơi hay chưng hấp. Nước lèo trong nồi hủ tiếu th́ chẳng
phải theo kiểu nước Lào (hay Lèo). Trái sầu riêng th́ ăn vô chẳng thấy sầu
riêng hay sầu chung chi cả. Bưởi Năm roi rất tuyệt nhưng sao đúng là năm
roi? Trái vú sữa, Cây dái ngựa th́ thật là tượng h́nh. Hi hi... Ngôn từ
bây giờ cũng thế, c̣ đất, c̣ nhà... th́ chẳng dính dáng ǵ đến "con c̣, c̣
bay lả, lả bay la..." cả.
Tôi cũng chẳng vừa:
- Thế cái món hot dog của mấy ông có liên quan ǵ đến con chó không? Món
bánh ḿ kẹp thịt ḅ băm Hamburger của Mc Donald th́ đâu có thịt heo (ham).
Trái thơm, trái khóm "pineapple" th́ chẳng có ǵ liên quan đến pine (cây
thông) và apple (trái táo) cả? Vào pḥng thí nghiệm sinh học, ông Giáo sư
bảo bắt một con "Guinea pig", nghe qua tưởng đâu là con heo xứ Guinea (ở
Tây Phi Châu, giáp với Senegal, Mali, Liberia, Sierra Leone và biển Bắc
Đại Tây dương) nhưng ngờ đâu là một giống chuột tên là Guinea (ở Guinea
không có giống chuột này!). Đáng lư chữ football (bóng đá) th́ phải viết
là legball chứ, bởi v́ người ta đá banh bằng cả cái chân (leg) chứ đâu chỉ
cái ống chân foot từ dưới đầu gối đến trên bàn chân? Mới đây, khi dân Pháp
không chịu ủng hộ Mỹ trong vụ chiến tranh Iraq thế là mấy dân biểu Mỹ giận
đ̣i đổi tên món khoai tây chiên French fries bằng chữ American fries th́
mấy ông Tây lại ôm bụng cười chế riễu rằng món French fries không phải
xuất xứ từ Pháp mà từ ... Mỹ và là món ăn của dân Mỹ. Có lẽ mấy ông Mỹ
tiền bối xưa, khi làm món này đặt tên là khoai tây Pháp cho nó có vẻ ...
ngoại cho sang, giống như bây giờ một số quán ăn Việt Nam có thực đơn Lẫu
Thái, Bún Singapore, Bánh bao Mă lai, Cá chiên viên Singapore, Hủ tiếu Nam
Vang, ... mặc dầu nguyên liệu và cách nấu gần như 100% của Việt Nam???
Johnson gật gù:
- Ừ, cũng đúng. Nhưng lúc đầu học tiếng Việt, tôi thấy khó quá, đă lấy 24
chữ cái A, B, C của vần La tinh rồi mà bày ra thêm a, â, ă, u, ư, ơ, d, đ,
... nữa. Lại thêm kèm 5 dấu sắc ('), huyền (`), hỏi (?), ngă (~), nặng (.)
và không dấu ( ) nữa. Như le, lé, lè, lẹ, lẻ, lẽ, mỗi chữ mang một nghĩa
khác nhau. Rồi phải học cách bỏ dấu ở đâu trong từ cho chính xác nữa chứ.
Ḥa hay là hoà. Li hay là ly? Có câu thơ về dấu này cũng hay:
Chị Huyền mang nặng ngă đau,
Sao không sắc thuốc, hỏi sao cho lành ?!
Trong ngôn ngữ Việt Nam, tôi thấy nhiều chữ ghép với chữ ăn mặc dầu nó
chẳng ăn nhập đến chuyện bỏ thực phẩm vào miệng, nhai và nuốt xuống ǵ cả.
Nói ăn nhậu, ăn tiệc, ăn mùng, ăn cưới, ăn giỗ, ... th́ có lư nhưng sao
lại ăn nằm, ăn hút, ăn tiền, ăn lương, ăn cắp, ăn mày, ăn chặn, ăn quỵt,
ăn diện, ăn đ̣n, ăn công, ăn năn, ăn hiếp, ăn khách, ăn ảnh, ...
Tôi bật cười chận ngang khi Johnson tiếp tục ghép chữ với từ ăn:
- Th́ như tiếng Mỹ của ông vậy thôi. Chữ to get khó dịch ǵ ra hồn cả. Tôi
cũng có nghĩ là khi ḿnh chưa t́m ra động từ nào thích hợp th́ dùng tạm
luôn chữ to get! Khi quân đội Mỹ bắt sống được Saddam Hussen ở Iraq th́
tuyên bố "We got him!", sao không dùng động từ to catch, to caught, to
force, to find, to capture, to pick up, ...cho rơ nghĩa? Rồi động từ to
get đi kèm các giới từ in, into, on, out, up, at-able... thành một loạt
động từ mới. Các động từ to take, to put, to be... cũng vậy.
Johnson chuyển qua phần khác:
- Chuyện mạo từ tiếng Việt cũng làm rắc rối người nước ngoài. Người Việt
nói cái bàn, cái nhà, cái gường, cái nón... nhưng không thể nói cái chó,
cái mèo mà phải là con chó, con mèo, con người.... Đồ vật là cái, động vật
là con. Bây giờ nhiều cô cậu thanh niên Hà Nội thay v́ nói cái xe Honda
Dream th́ lại dùng từ con Đờ-rim, rồi tiếp là con Su (Suzuki), con a c̣ng
(@), con Tô (Toyota), con Mẹc (Mercedes)...
Vợ chồng tôi có chuyện vui thế này: Tôi quen vợ tôi, một phần v́ yêu các
cô gái Việt Nam, một phần cũng để trau dồi thêm tiếng Việt. Hôm hôm chúng
tôi ra Hồ Gươm dạo chơi, tôi khen: "Con hồ này đẹp quá!". Vợ tôi "chỉnh"
liền: "Không, anh phải nói là cái hồ này đẹp quá!". Vậy mà đi ngang sông
Tô Lịch thấy nước đen ng̣m, tôi nói: "Cái sông này bẩn quá!" th́ vợ tôi "sửa"
ngay: "Ậy, anh phải nói là con sông này bẩn quá chứ không nói là cái sông!".
Tôi la lên: "Ồ, sao lại thế, khi là cái, khi là con, làm sao phân biệt?".
Vợ tôi ôn tồn giải thích: "Cái ǵ động dậy, nhúc nhích th́ gọi là con, như
con sông có nước chảy, c̣n cái ǵ nằm im như cái hồ nuớc tĩnh mịch th́
phải là cái hồ. Con chó, con mèo nó chạy được nên phải là con. Cái nhà,
cái bàn, cái cột đèn đâu có di chuyển được nên phải là cái. Rơ chửa?". Lúc
đó, tôi phá lên cười v́ phát hiện một điều vô cùng thú vị: "À, anh hiểu
rồi! Tiếng Việt thật hay. Hèn ǵ cái... cái của anh nó nhúc nhích lên
xuống nên phải gọi là con ..., c̣n của... em, nó nằm im một chỗ nên phải
gọi là cái, cái... Ha ha...". Hôm ấy, tôi bị mấy cái nhéo đau điếng, nhưng
bù lại, có được một đêm hạnh phúc.
Tôi thấy tức cười vô cùng với anh bạn Mỹ này:
- Tôi cũng có chuyện hiểu lầm trong phát âm tiếng Mỹ như thế này.
Trong một bữa tiệc với các sinh viên quốc tế, tôi nhận phần phục vụ nước
uống. Gặp bà giáo người Mỹ đă đứng tuổi, tôi đến chào lịch sự và nói theo
kiểu cách theo kiểu của người Việt: "Good evening, Madam. May I have a
honour to serve you? Do you like my Coke?" (Chào bà, Tôi có thể hân hạnh
phục vụ quí bà. Bà có muốn món Coke (Coca Cola)?). Bà này trợn mắt nh́n
tôi, ra vẻ ngạc nhiên, rồi lắc đầu bỏ đi. Tôi băn khoăn chẳng hiểu chuyện
ǵ? Hôm sau, tôi đánh bạo đến hỏi bà: "I am sorry, yesterday I have found
your strange look when hearing my invitation. Was there a wrong?" (Xin lỗi,
hôm qua tôi thấy bà nh́n tôi kỳ lạ khi nghe lời mời của tôi. Có điều ǵ
không ổn vậy?). Bà giáo mỉm cười độ lượng: "Yes, I had misunderstood
yours. Today, I just find out that your pronunciation is not correct. You
said "Coke" not sound like "Coke" but "thingy". thingy is a male chicken
but it also has a dirty meaning else. You should be careful when saying
this word to a lady". (Vâng, tôi đă hiểu lầm anh. Hôm nay, tôi mới hiểu ra
là anh phát âm không đúng. Anh nói chữ "Coke" mà không giống "Coke" mà
thành "thingy". thingy là con gà trống nhưng nó cũng có một nghĩa khác
xấu. Anh phải cẩn thận khi nói từ này với một phụ nữ).
Johnson "gỡ gạt":
- Hi hi... Anh bạn người Việt dẫn tôi đến thăm nhà, đến trước ngôi nhà của
ḿnh anh nói: "Đây là nhà tôi, mời ông vào chơi", gặp vợ anh ta ra đón
trước cửa, anh ta lại giới thiệu: "Đây là nhà tôi, mời ông vào chơi". Tôi
hơi ngạc nhiên nhưng cũng không hỏi và bước vào nhà, nhà anh ta thật đẹp
(vợ anh ta cũng vậy!). Tôi ra lịch sự nên khen chủ nhà và nói: "Nhà anh và
nhà anh thật đẹp". Hai vợ chồng nh́n nhau cười. V́ đi lâu ngoài đường, lại
không có WC công cộng, nên tôi hỏi anh chủ nhà "Xin ông cho tôi vào cái
chỗ đi toilet của nhà ông được không?" Hi hi... lúc đó tôi không nghĩ đến
cái sự buồn cười của câu này, hôm sau nghĩ lại tôi mới thấy.
Tôi cười to kể tiếp:
- Lần đầu tiên sang Châu Âu cách đây 10 năm, tôi quen một cô sinh viên Hà
Lan. Chúng tôi nói chuyện với nhau bằng tiếng Anh. Cô rủ tôi ra băi biển
nằm phơi nắng và nói chuyện. Hôm đó, tôi chẳng đem theo cái ǵ để trải
xuống băi cát để nằm cả. Nói với cô này, th́ cô mỉm cười: "Oh, never mind.
You can lie down at my top" (Ồ, không sao. Anh có thể nằm trên cái top của
tôi). Tiếng Anh của tôi cũng chẳng giỏi ǵ nên chẳng hiểu là nằm trên top
là nằm ở đâu? Tôi chỉ biết top có nghĩa là đỉnh, là ở trên. Vậy nằm ở trên
là nằm đâu? Nằm trên đầu th́ chắc là không đúng rồi, ai lại nằm trên đầu
mà nói chuyện với phụ nữ. Chẳng lẽ nằm trên... ḿnh cô này? Hồi lúc trước
đi Tây, tôi nghe nhiều thằng bạn kháo nhau rằng, phụ nữ Tây nó... Tây lắm,
thích th́ sẵn sàng... chiều! "T́nh cho không biếu không" mà. Vậy là... lẽ
nào
Tới nơi, tôi mới bật cười và thấy mắc cỡ trong ḷng khi thấy cô này cởi áo
khoác ra, trải dưới băi cát và chỉ tôi nằm trên đó. Tối đó, về đến nhà,
tôi lặng lẽ lật từ điển Anh - Việt ra xem, mới biết thêm là top c̣n có
nghĩa là cái áo khoác ngoài của phụ nữ. Trời ơi!
Johnson vỗ vai tôi:
- Chút xíu nữa bạn là... hố to rồi. Ha ha... Năm ngoái, tôi có đến thăm
miệt vườn Nam bộ, tôi có nghe một câu thế này mà lúc đó chẳng thế nào hiểu
được: "Hôm qua, qua nói qua qua mà qua hổng qua. Hôm nay, qua hổng nói qua
mà qua lại qua".................
Câu chuyện của chúng tôi c̣n dài. Chia tay với Johnson ở ga Huế. Lững
thửng dọc theo con đường về chợ Đông Ba, trong đầu c̣n vương vấn câu
chuyện rắc rối tiếng Việt với Johnson, ông già chạy xích lô lẽo đẽo theo
sau:
- "Ôn đi về mô khôn hè?"
Tôi gật đầu, bước lên chiếc xe cũ rích, buộc miệng:
- Có tiệm sách nào gần đây nhất, Bác? Tôi muốn mua một quyển Tự điển Tiếng
Việt.
Tôi bất chợt nhớ ra rằng, trong tủ sách gia đ́nh của tôi, có đủ loại tự
điển các nước, nhưng chưa hề có một quyển Tự điển Tiếng Việt nào.
Lê Anh Tuấn
(Sưu tầm từ Diendantinhoc.org) |
