Tiếng Việt ba miền

Trong tiến trình nghiên cứu ngôn ngữ học về sự thay đổi của tiếng Việt (bằng tiếng Anh) tôi thấy có đôi điều khá lý thú về ngôn ngữ của chúng ta, nên viết ra đây để chia xẻ cùng quý độc giả. Bài nầy mang tinh thần của một nghiên cứu khoa học về ngôn ngữ chớ không phải thuộc loại xã luận nên hoàn toàn không có ý định phê bình. Tuy nhiên khi phân tích thì không thể tránh khỏi sự đề cập tới những nét đặc thù của tiếng Việt liên quan tới thổ ngữ của ba miền Nam, Trung, Bắc. Các từ ngữ mà tôi dùng ở đây xuất phát từ sự tương phản của Anh Ngữ, chớ không phải là Hán ngữ, nên có thể tạo ra cái cảm giác hơi xa lạ một chút, kính mong quí độc giả thông cảm cho.

Điều trước tiên tôi muốn nêu ra đây để nhấn mạnh rằng trong ngôn ngữ, không nhất thiết là ngôn ngữ nào, người ta không nên đặt vấn đề “đúng” hay “sai”; mà thật ra hai từ ngữ "đúng” và "sai", tự nó đã không thể đứng vững rồi, bởi vì nó còn cần phải nương nhờ vào các từ ngữ khác để bổ túc, giới hạn, hay để xác định tình huống, thì mới được coi là hợp lý. Thí dụ chúng ta nói "cái nầy sai" thì chưa ổn, mà phải nói "cái nầy "sai nguyên tắc" hay "sai đối với tôi” thì nó hợp lý hơn và nhờ vậy mà có thể hy vọng không bị bắt bẻ. Một khi chúng ta đề cập tới vấn đề “đúng” và "sai" thì có nghĩa là chúng ta phải so sánh - "đúng” là đúng theo cái gì, còn "sai" là sai theo cái gì – thì mới công bằng và hợp lý!

Đó là một lý luận hơi lòng vòng về cái ý niệm không hoàn hảo về cái "đúng” và cái "sai", để từ đó chúng ta xét tới các vấn đề trong ngôn ngữ, đặc biệt là ngôn ngữ của người Việt chúng ta. Giờ đây tôi xin mời quí độc giả làm một chuyến "thăm dân cho biết sự tình" qua khắp ba miền Nam, Trung, Bắc của nước Việt Nam mình.

Với miền Nam "ruộng đồng cò bay thẳng cánh", tôm cá đầy sông”, một vùng đất phì nhiêu, cây trái sum sê bốn mùa, đời sống của người dân rất sung túc, thoải mái. Họ có làm lụng vất vả công việc đồng áng, ruộng vườn đi nữa, nhưng tâm hồn lúc nào cũng thảnh thơi, không băn khoăn lo lắng nợ nần. Lúc nào làm thì làm còn lúc nào chơi thì chơi:

"Tháng giêng là tháng ăn chơi,

Tháng hai cờ bạc, tháng ba rượu chè …"

Cờ bạc và rượu chè ở đây không phải là loại say sưa, quậy phá, hay đam mê ngồi sòng Casino để phải ‘bán hết cửa nhà, gia đình ly tán’, mà cờ bạc, rượu chè của người dân miền Nam là hình thức giải trí lành mạnh trong thời gian nhàn rỗi mà thôi. Sự gắn bó với thiên nhiên, với ruộng đồng đã làm cho người dân miền Nam "ăn ngay, nói thẳng” trong mọi cuộc giao tiếp hàng ngày; và từ đó nảy sinh ra những ngôn từ, hay lối nói tương ứng - bộc trực.

Với miền Trung "khô cằn sỏi đá” và "lũ lụt mỗi năm”, cuộc sống của người dân ở đây khắc khổ hơn, khiến cho tâm hồn họ luôn luôn căng thẳng, âu lo cho cái sống ngày mai. Nếu có ai từng đi qua các vùng Bình lãnh, Bình trị, Quế sơn, Tuyên phước của tỉnh Quảng ngải, Quảng tín, thì chắc có lẽ đã chứng kiến cảnh sống vô cùng khắc khổ của đồng bào ta ở đó. Có gia đình không có một con dao để làm cá mà phải dùng một cành cây nhọn để thay dao. Không có muối để dùng nên phải đốt rể cỏ tranh, lấy tro ngâm nước để làm nước muối mà dùng. Xuất phát từ cái tâm tư khắc khổ đó, ngôn ngữ của người dân miền Trung cũng thể hiện một cách tương ứng.

Với thời tiết giá buốt và điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt của miền Bắc, người dân ở đây nhất định không thể sung túc, thoải mái bằng người dân ở miền Nam. Tuy nhiên về phương diện lịch sử thì miền Bắc là nơi khởi nguồn thành hình đất nước Việt Nam. Miền Bắc cũng là nơi tiếp cận với người Tàu nên ảnh hưởng nhiều với văn hoá và ngôn ngữ Tàu, tức là chữ Hán. Miền Bắc chính là nơi khai sinh ra ngôn ngữ Việt, để từ đó lan tràn theo tiến trình khai mở bờ cõi xuống tới phía Nam.

Thực ra, tiếng Việt là một ngôn ngữ có một lịch sử rất dài và nó vô cùng phong phú, đã có từ thế kỷ thứ Tư trước Tây lịch. Nguồn gốc thành hình của tiếng Việt đã được tranh cãi nhiều bởi các nhà ngôn ngữ học loanh quanh vấn đề được nhiều người đặt ra là nó có phải thuộc nhóm ngôn ngữ north-south Austronesian, tức thuộc nguồn gốc Mã Lai và các thổ ngữ phía Nam Trung quốc, như Cam Bốt, Tây Tạng và Thái Lan, hay không?¹ Một nhà nghiên cứu khác về ngôn ngữ, Marybeth Clark², thì cho rằng tiếng Việt thuộc nhóm ngôn ngữ Úc-Á, có quan hệ mật thiết với tiếng Mường ở miền Bắc Việt Nam. Còn các nhà ngôn ngữ học khác thì lại cho rằng tiếng Việt của chúng ta thuộc nguồn gốc Tây Tạng, Khờ Me, hay Thái³. Tuy nhiên, theo quan điểm của người Việt thì ông Đỗ Quang Vinh⁴ đã đưa ra các bằng chứng lịch sử cho thấy tiếng Việt của chúng ta được phát triển từ tiếng Mường và tiếng nguyên thuỷ nầy vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Xin mời quí vị đọc trích đoạn sau đây: