|
|
|
Khám phá ra vi khuẩn gây bịnh dịch hạch Bài thuyết tŕnh tại Hội Hành Thiện ngày 27/10/2002 của bác sĩ NGUYỄN VĂN BA Bác sĩ Alexandre YERSIN (1863 - 1943) H́nh chụp năm ông 73 tuổi Triển lăm tại Bảo Tàng Viện Yersin ở Nha Trang Khám phá ra vi khuẩn gây bịnh dịch hạch Từ năm 1866, bịnh dịch hạch phát hiện ở Côn Minh, thủ đô tỉnh Vân Nam ; Năm sau lan đến Quảng Đông, suốt 28 năm dị ch hạch tiềm tàng ở Vân Nam và Quảng Đông đe doạ Bắc Việt.Năm 1892, Yersin đă báo cho Toàn quyền De Lanessan biết cái hiểm hoạ ấy, nhưng De Lanessan trả lời : Không có bịnh dịch hạch ở Vân Nam, mà dầu có đi nữa tôi cũng nói là không. Xứ Bắc Kỳ đă khổ rất nhiều, không cần phải đem dịch hạch gán lên lưng.Sau khi đă sát hại gần 100 000 ngườI, dịch hạch tràn sang Hương Cảng. Băy giờ chánh phủ Pháp mới quyết định gởi một phái bộ sang nghiên cứu dịch hạch, và t́m biện pháp để ngăn không cho nó lan xuống Việt Nam. Yersin được biệt phái sang Vân Nam để t́m căn do bịnh dịch hạch. Nhưng lúc bấy giờ dịch hạch đă lắng dịu ở Vân Nam mà lại đang hoành hành ở Hồng Kông. Yersin muốn xin sang Hồng Kông, nhưng Toàn quyền Chevassieux không dám căi lịnh Paris. Sau nhờ Calmette can thiệp, chánh phủ Pháp thuận cho Yersin sang Hồng Kông.Yersin đến Hồng Kông ngà y 15.06.1894. Trước mắt ông là một Hồng Kông điêu tàn. Dân số Hồng Kông lúc bấy giờ khoảng 200 000 ngườI, nhưng hơn phân nửa sợ lây đă bỏ chạy nơi khác. Tỷ lệ tử vong lên đến 15%.Sir Robin Toàn quyền Hồng Kông và bác sĩ Lawson giám đốc bệnh viện Kennedy Town tiếp Yersin một cách lạnh lùng. Tại bệnh viện Kennedy Town, Yersin chạm trán với phái đoàn y tế Nhật gồm sáu người do giáo sư Kitasato hướng dẫn. Họ đến Hồng Kông trướ c Yersin ba ngày. Kitasato là môn đệ của giáo sư Koch, đă sống ở Berlin bảy năm. Yersin muốn gợi chuyện với Kitasato bằng tiếng Đức, th́ Kitasato giả bộ không hiểu và bật cười : "Tôi hiểu tiếng Đức chứ không hiểu thổ ngữ Thụy Sĩ.Giáo sư Kitasato và ban trị sự bệnh viện t́m đ ủ mọi cách cản trở công việc của Yersin. Người Nhật được quyền sử dụng một pḥng thí nghiệm tại bệnh viện, và độc quyền mổ xác bệnh nhân chết v́ dịch hạch để nghiên cứu.Yersin đà nh thuê thợ làm một túp lều tranh hai pḥng, một để làm việc, một để ở. Ngày 22.06.1894, Yersin dọn dụng cụ vào đấy.Yersin thấy Kitasato t́m vi khuẩn dịch hạch trong máu th́ biết là ông ấy đă sai lạc. Theo Yersin, phải t́m vi khuẩn đó trong hạch. Không được mổ công khai th́ Yersin phải mổ lén.Nhờ sự giúp đỡ củ a giáo sĩ Vigano, và cho tiền những thủy thủ Anh có nhiệm vụ đem các xác chết đi chôn, Yersin đă được xuống hầm chứa xác vài giờ trước khi xác được đưa ra nghiă địa. Ông phải gạt lớp vôi phủ xác chết, tự cắt hạch từ xác chết đem về pḥng thí nghiệm của ḿnh.Kính hiển vi cho thấy hằng hà sa số những h́nh ảnh đồng nhất của các vi khuẩn có h́nh gậy, hai đầu tṛn, nhuộm Loeffler màu nhạt. Yersin tiêm vi khuẩn vào chuột th́ hai mươi bốn giờ sau chuột chết. Các thú vật thí nghiệm khác th́ chết từ hai đến sáu ngày và trong tử thi đầy hạch. Không c̣n nghi ngờ ǵ nữa. Trong khoảng thời gian bảy ngày, Yersin đă t́m ra vi khuẩn dịch hạch. Ông gửi về viện Pasteur Paris một số ống nghiệm đầy kín chất lấy ra từ hạch bịnh. Yersin mời bác sĩ Lawson đến pḥ ng thí nghiệm của ḿnh trong lều tranh và chỉ cho Lawson xem các vi khuẩn t́m được. Ông cũng khiếu nại với quan thống đốc về việc ông bị cản trở không được mổ tử thi. Từ đó bệnh viện dễ dăi cho ông đôi chút.Nhiều năm sau kéo dà i một cuộc tranh luận sôi nổi, xerm ai là ngườI đầu tiên đă t́m ra vi khuẩn dịch hạch.Mặc dầu có tài liệu công bố của viện Pasteur Paris, sách báo y học Anh ngữ vẫn cho rằng Kitasato là người đầu tiên đă t́m ra được vi khuẩn dịch hạch, hoặc Kitasato và Yersin t́m ra vi khuẩn cùng một lúc và gọi vi khuẩn Kitasato-Yersin. Cuối cùng, nă m 1975 Hội nghị Sinh vật học Thế giới lần thứ mười đă quyết định cho vi khuẩn mang đúng tên người đă khám phá ra nó "Yersinia-Pestis".Khi đến Hồng Kông, Yersin đă nhận thấy chuột chết rất nhiều dọc đường, và khi mổ xác chuột, ông t́m thấy hạch đầy vi khuẩn, cho thấy rằng bịnh dịch hạch do chuột truyền nhiễm. Ông đưa ra lư thuyết là vi khuẩn lây qua người do thức ăn bị chuột phóng uế, và vết loét. Chúng ta sẽ thấy rằng lư thuyết này không đúng.Khi dịch hạch tại Hồng Kông đă lắng dịu, Yersin về Pháp để cùng Roux, Calmette, Borrel nghiên cứu thuốc chủng (vaccin) để ngừa, và huyết thanh (sérum) để trị dịch hạch. Ông đến Pháp tháng Tư năm 1895. Pasteur sức khoẻ bị suy kém nhiều nhưng cũng đến khen Yersin.Để hết tâm trí và thời giờ vào công việc, ông từ chối không làm cha đỡ đầu cho đứa cháu trai con người anh, và ông cho mẹ ông hay lúc nào công việc tiến hành khả quan th́ ông mới về Morges thăm mẹ.Việc chế tạo huyết thanh đă hoàn thành, Yersin xin trở lại Nha Trang lập một pḥng thí nghiệm để chế tạo thật nhiều huyết thanh pḥng khi cứu trợ bệnh nhân các nước láng giềng.Thành lập viện Pasteur Nha Trang Với 5000 đồng bạc do toàn quyền Đông Dương trợ cấp, Yersin lập một pḥng thí nghiệm đơn sơ tại bờ bể Nha Trang, và cất tại thành phố Khánh Hoà một trại nuôi trâu ḅ, lừa ngựa, cùng thỏ chuột, dùng cho việc thí nghiệm.Năm 1896, ông được chánh phủ biệt phái một viê n thú y nhà binh là Pesas đến săn sóc thú vật.Quảng Châu - Áo Môn Mùa Xuân năm 1896, dịch hạch lại phát hiện ở Quảng Châu, Áo Môn. Yersin đem huyết thanh đến nơi và cứu được nhiều người, nhưng ông rất buồn v́ trọng lượng huyết thanh rất ít, không đủ điều trị cho tất cả bệnh nhân. Tháng 9 năm 1896, ông về Paris ba tuần lễ để xin thành lập một viện Pasteur tại Trung Quốc. Kết quả không được như ư. Sau hai mươi bốn giờ về thăm mẹ, Yersin trở lại Việt Nam.Bombay Trên chuyến tàu từ Marseille đến Sài G̣n, Yersin nhận đ ược điện tín của thị trưởng thành phố Bombay yêu cầu đến giúp v́ dịch hạch bắt đầu xuất hiện tại đó. Về đến Nha Trang, ông thúc đảy việc chế tạo huyết thanh cho nhanh chóng và đem bảy trăm liều sang Bombay. Ủến Colombo, ông nhận được tin Pesas, người thú y cộng sự vừa từ trần. Yersin rất đau ḷng v́ ông cho rằng Pesas bị nhiễm trùng dịch hạch trong lúc tiêm vào thú vật.Tại Bombay, kết quả của huyết thanh không được rạng rỡ. Số tử vong lên đến 50%, v́ bịnh nhân đến điều trị rất trễ. Tháng 5 năm 1897, dịch hạch dịu dần và Yersin cũng hết huyết thanh, Roux gởi Simon sang thay cho Yersin, và chính Simon đă t́m ra được nguyên nhân làm lan truyền bệnh dịch hạch, từ chuột sang người. Đó là loại bọ chét sống kư sinh ở chuột. Chúng hút máu chuột bịnh đầy vi khuẩn rồi chích qua người.NHA TRANG Yersin về Nha Trang chưa kịp tăng cường sản xuất huyết thanh, th́ lại phải đương đầu với dịch hạch lần nữa. Là n nầy nơi ông cư trú : Xóm Cồn Nha Trang.Ngày 23 tháng 6 nă m 1899, một số người ở xóm Cồn đă chết v́ bịnh dịch hạch. Nguồn gốc của bịnh là do các thuyền buôn Trung Quốc mang mầm bệnh đă ghé Nha Trang. Yersin cho sơ tán dân xóm Cồn và tiêm huyết thanh cho họ. Nhà cửa người bịnh th́ đốt đi.Đến tháng 2 năm 1899, khi mọi người tưởng rằng dịch hạch đă được dập th́ bịnh lại tái phát. Hai làng khác gần Nha Trang buộc phải áp dụng các biện pháp tiêu thổ tiêm pḥng và di chuyển dân. Đến tháng 3 năm 1899, bệnh dịch hạch ở Nha Trang và xóm Cồn mới được dập tắt. Yersin băn khuăn cảm thấy như ḿnh có lỗi trong những thiệt hại trên, đối với những người mà ông coi như ruột thịt của ḿnh.Yersin người đầu tiên đă đem khoa thú y và o Việt NamĐông Dương là một vùng đất lấy nông nghiệp làm cơ bản. Trâu ḅ là sức kéo chủ yếu. Nếu trâu ḅ bị bịnh th́ đời sống kinh tế của nông thôn bị đe doạ. Yersin thấy việc pḥng chống dịch cho trâu ḅ hết sức quan trọng. Ông là người đi đầu trong công việc nghiên cứu, giải quyết vấn đề về dịch tễ của trâu ḅ và đặt nền móng cho công tác thú y ở Việt Nam.Năm 1904, Yersin, sau một thời gian thí nghiệm đă khẳng định ở Đông Dương có cả hai bịnh : nhiệt thán dịch tả trâu ḅ , và tụ huyết trùng trâu ḅ, trái hẳn với thuyết của các thú y trước cho rằng ở Đông Dương không có nhiệt thán dịch tả trâu ḅ.Yersin đà o tạo một số cán bộ thú y cho toàn Đông Dương về phương diện bệnh lư và vệ sinh tiêm chủng. Các bác sĩ thú y người Pháp đến Đông Dương đều phải trải qua một đợt thực tập ba tháng tại viện Pasteur Nha Trang.Nhờ sự đóng góp rất lớn của Yersin trong khoa học thú y mà ngành chăn nuôi Việt Nam từ đầu thế kỷ 20 đă vững bước tiến lên, và những thú y Việt Nam đă quen coi viện Pasteur Nha Trang là từ đường của nghề nghiệp. Từ năm 1899, viện Pasteur Nha Trang dần dần nghiên cứu sản xuất huyết thanh trị bịnh dịch tả trâu ḅ cùng các bịnh gia súc, kể cả thuốc thú y ; c̣n thuốc dùng cho con người, họ nhường cho viện Pasteur Sài G̣n.Nhập chủng thảo mộc Nởi nông trại Suối Dầu, lú c đầu Yersin trong trồng ngũ cốc để nuôi nhân công và súc vật. Khi việc sản xuất thuốc chủng (vaccin) và huyết thanh (sérum) bắt đầu ổn định, ông nghĩ ngay đến việc t́m một vài loại cây trồng để cung cấp một phần kinh phí cho hoạt động của viện Pasteur Nha Trang, v́ Viện là một tổ chức tư nhân, không phải của nhà nước thuộc địa.a) Phát triển cây cao su (hévéa brasiliensis) Nhận thấy cao su trong tương lai sẽ đem lại một nguồn lợi lớn, năm 1897, Yersin với sự giúp đỡ của Vernet kỹ sư canh nông bắt đầu cho trồng cây cao su tại Suối Dầu năm 1909. Diện tích trồng cao su tại Suối Dầu lên đến 100 mẫu, lợi tức hàng năm một tấn rưỡi nhựa trị giá 15 000 francs. Từ 1930 đến 1940, mỗi năm Suối Dầu sản xuất một trăm tấn nhựa khô. So với số lượng sản xuất của toà n miền Nam 100 000 tấn, con số nói trên không đáng kể, nhưng giúp viện Pasteur Nha Trang cân bằng ngân sách và khỏi phải xin trợ cấp.b) Nhập chủng cây quinquina Trận đại chiến thế giới lần thứ nhứt là m Việt Nam thiếu hụt thuốc Kí-ninh (quinine).Yersin nhập chủng cây quinquina trồng tại Ḥn Bà, nhưng kết quả không được tốt. Năm 1923 cây nầy được đem trồng ở Dran Djiring và Diom, trên cao nguyên Lang Bian. Nhờ sự trợ giúp của Lambert, nhà hoá lư học, năm 1937-1038, diện tích trồng cây quinquina lên đến 671 mẫu. Nhân công đă bóc được 41 500 ki-lô vỏ, chế tạo được 3 227 ki-lô sulfate de quinine.Yersin giám đốc trường y khoa Hà NộiĐương say sưa vớI công việc ở viện Pasteur Nha Trang th́ bất th́nh ĺnh năm 1902 Yersin được toàn quyền Đông Dương Paul Doumer mời ra Hà Nội nhậm chức hiệu trưởng trường Y Khoa.Việc xây dựng một trường Đại Học Y Khoa tại Đông Dương đă được nghĩ tớI nhiều năm trước, và Hà Nội được chọn. Đối với giới cầm quyền Đông Dương thời đó, trường y khoa Hà Nội không chỉ là nơi đào tạo các thầy thuốc bản xứ, mà c̣n là một trung tâm văn hoá, khoa học, nhằm phát huy ảnh hưởng của nền văn minh tây phương, đặc biệt là của Pháp.Các vấn đề tổ chức chung và nhân sự được trao đổi với Brouardel, hiệu trưởng trường Đại Học Y Khoa Paris. Theo yê u cầu của bộ trưởng thuộc địa Decrais, một hiệu trưởng không được quá trẻ và phải đủ tư cách cùng uy tín để hoàn thành nhiệm vụ một cách đẹp đẽ. Thế là nhà bác học nổi tiếng Alexandre Yersin được chọn làm hiệu trưởng đầu tiên của trường Y Khoa Hà Nội.Khoá đầu tiê n có 29 sinh viên được trúng tuyển : Bắc Kỳ 15 người, Trung Kỳ 5 người, Nam Kỳ 8 ngườI, Cao Miên 1 người.Là nhà mô phạm và thích huấn luyện chuyên viên, A. Yersin ngoài chức hiệu trưởng, lănh thêm nhiệm vụ giảng dạy các môn lư, hoá, cơ thể học. Nhưng khi Paul Doumer rời Đông Dương, toàn quyền Paul Beau muốn hạ thấp tŕnh độ giảng dạy th́ Yersin buột miệng kêu lên :"Chánh phủ Pháp muốn đào tạo y tá thay v́ đào tạo thầy thuốc !" Rồi ông xin từ chức hiệu trưởng trường y khoa Hà Nội, trở về Nha Trang.Bác sĩ Alexandre Yersin vỚi Nha Trang - Khánh Ḥa Bác sĩ Alexandre Yersin sinh ngày 22-9-1863 tại tổng Vaud hạt Lavaux, Thụy Sĩ, tốt nghiệp Đại học Y khoa tại Paris năm 1888. Nhập quốc tịch Pháp vừa được 2 năm, đang làm việc tại Viện Pas-teur Paris, Yersin bỗng nảy ra ư định lên đường đi Viễn Đông, đến với những vùng đất nhiệt đới đầy bí ẩn và hấp dẫn mà trước đó ông chỉ mới được biết qua sách vở, bản đồ. Ông nhận làm y sĩ cho một công ty tàu biển từ Địa Trung Hải, qua Hồng Hải, đến Thái B́nh Dương. Ngày 29-7-1891, lần đầu tiên ông đặt chân lên bờ biển Nha Trang và có cảm t́nh đặc biệt với cảnh sắc thiên nhiên và khí hậu ở đây. Bên cạnh niềm đam mê, thích mạo hiểm khám phá những vùng đất mới lạ, Alexandre Yersin c̣n là một bác sĩ chuyên về vi trùng học, được đào tạo theo truyền thống của Pasteur (người thầy của ông), do vậy, ông c̣n có mục đích nghiên cứu t́m hiểu những căn bệnh nhiệt đới ở vùng châu Á. Năm1894, bệnh dịch hạch bùng phát ở Quảng Châu, rồi lan sang Hồng Kông, đă cuốn hút ông trong việc truy t́m ngăn chặn những ổ dịch. Ông là người đầu tiên phát hiện ra vi trùng gây nên bệnh dịch hạch, t́m được huyết thanh pḥng bệnh, dập tắt được bệnh dịch hạch ở Trung Quốc; Yersin trở thành người có tên tuổi trong làng y học thế giới. Năm 1895, Yersin trở lại Nha Trang thiết lập một pḥng thí nghiệm điều chế huyết thanh trị bệnh dịch hạch. Ông là người sáng lập, là Viện trưởng đầu tiên của Viện Pasteur Đông Dương (tên gọi đầu tiên của Viện Pasteur Nha Trang) năm 1896. Để đảm bảo cho hoạt động của Viện, ông nghĩ đến việc xây dựng một trại chăn nuôi gia súc phục vụ cho công tác nghiên cứu. Ông tiến hành xây dựng Trại chăn nuôi Suối Dầu, nuôi ngựa để điều chế huyết thanh sản xuất các loại vắc xin. Ông c̣n đưa vào trồng các loại cỏ cho năng suất cao, chất lượng tốt để phục vụ chăn nuôi và du nhập hai loại giống cây mới đem về trồng thử nghiệm ở nơi đây; đó là cây quinquina để sản xuất thuốc kư nin chữa bệnh sốt rét, và cây Hevea để sản xuất ra cao su. Hai loại cây này không chỉ đă đem lại nguồn lợi đáng kể cho Viện Pasteur Nha Trang lúc bấy giờ, mà sau này trở thành một nguồn tài nguyên giá trị cho Việt Nam và toàn Đông Dương. Ông cũng là người có công t́m ra và đề nghị xây dựng nên thành phố Đà Lạt năm 1899. Từ 1902 - 1904, Yersin được toàn quyền Đông Dương - Paul Doumer điều ra Hà Nội, để xây dựng và là Hiệu trưởng đầu tiên của trường Đại học Y khoa Hà Nội. Nhưng trước sau ông chỉ chọn Nha Trang để sống và làm việc cho đến trọn đời. Yersin là người bạn thân thương gần gũi, là vị ân nhân của người dân Nha Trang - Khánh Ḥa. Ông được nhân dân gọi với cái tên tŕu mến: Ông Năm Yersin. Năm 1898, bệnh dịch tả xuất hiện ở xóm Cồn - Nha Trang. Hơn nửa năm, ông dành mọi nỗ lực để ngăn chặn, cứu giúp người dân nơi đây thoát khỏi bệnh dịch hiểm nghèo. Ông ghi rất tỉ mỉ t́nh h́nh bệnh trạng, hiện tượng bất thường, kết quả qua hai lần khám trong ngày; có những bệnh nhân chẳng may chết, ông cẩn thận ghi cả ngày, giờ. Tất cả sự tận tụy đó xuất phát từ tinh thần trách nhiệm, ḷng nhân hậu của ông Năm Yersin đối với người dân lao động nghèo. Ông nghiên cứu thiên văn và cho dựng cột trụ cao trên nóc nhà treo bù báo hiệu gió to và băo để ngư dân biết không cho thuyền ra biển hoặc t́m nơi tránh núp. Dân xóm Cồn thường nhắc đến trận băo đổ bộ vào NhaTrang tháng 11-1939. Ông Năm đưa dân lên trú ở khu vực nhà ḿnh nên không bị thiệt hại ǵ. Khoảng 10 năm cuối đời, Yersin ít đi xa. Phần lớn thời giờ ông ở Viện Pasteur Nha Trang, ở xóm Cồn, ở Suối Dầu, ông có dịp gần gũi hơn với người dân. Ông yêu mến trẻ con, giúp đỡ người già đau yếu, hướng dẫn cho dân ăn ở vệ sinh. Ông c̣n quan tâm đến đời sống sinh hoạt tinh thần của người dân địa phương. Thỉnh thoảng ông chiếu phim tại sân nhà cho dân xem những phim tài liệu thế giới, phim khoa học, phim truyện hề Charlot. Nhờ vậy mà người dân hiểu biết thêm về nhiều mặt. Cộng đồng ngư dân xung quanh xem ông Năm là ân nhân, là vị thần hộ mạng cho họ qua các công việc của ông như: bác sĩ chẩn trị, dược sĩ ban thuốc, nhà từ thiện, nhà giáo dục, người chở che... Nên khi ông mất, họ bỏ đi biển, thương khóc, chịu tang, đi viếng, tiễn đưa đông đảo. Có người lập bàn thờ dâng những nén hương theo phong tục của người Việt Nam. Yersin mất ngày 1-3-1943, thọ 80 tuổi. Ngôi mộ của ông nằm trên một ngọn đồi nhỏ, cây cối xanh tươi giữa Trại chăn nuôi Suối Dầu do ông sáng lập, xây dựng, cách thành phố Nha Trang khoảng 20km về phía Nam, ngay gần Quốc lộ I. Mộ được xây bằng ximăng phía trên có hàng chữ nổi giản dị ALEXANDRE YERSIN (1863 - 1943). Công lao to lớn của Bác sĩ Alexandre Yersin đối với y học thế giới, đối với con người luôn được trân trọng. T́nh cảm quư mến của người dân Nha Trang - Khánh Ḥa đối với ông Năm Yersin luôn được ǵn giữ, vun đắp. Thành phố Nha Trang vẫn c̣n đó con đường Yersin, con đường Pasteur để ghi nhớ công lao hai nhà khoa học lớn của thế giới. Viện Pasteur Nha Trang do ông sáng lập, luôn có những lớp người kế tục làm sáng danh ông. Người dân Nha Trang thành lập Hội Những người ái mộ Yersin, theo gương ông làm những công việc xă hội từ thiện. Đó là tất cả tấm ḷng của Nha Trang - Khánh Ḥa quư mến trân trọng đối với ALEXANDRE YERSIN.
|
Xin vui ḷng liên lạc với
haphuonghoai@gmail.com về tất cả
những ǵ liên quan đến trang web nầy
| ||||||||||||
