Ranh Giới Nước Chiêm Thành Qua Sử Liệu
Mường Giang
- Chiêm Thành xưa là đất Việt Thường, cho nên vua Gia Long trong lúc cầu phong với nhà Thanh, đă viết: "Ngay từ thời lập quốc, lănh thổ của Tổ tiên ta bao gồm cả vùng đất Việt Thường". Căn cứ vào sử Trung Hoa, vùng này đời Tần gọi là Lâm Ap, thuộc Tượng Quận. Đời Hán đổi thành huyện Tượng Lâm, thuộc quận Nhật Nam của Van Lang, lúc đó đă bị người Tàu cưởng chiếm và đô hộ, sau khi tiêu diệt nhà Triệu của người Việt. Năm thứ 2 Vĩnh Ḥa Hậu Hán, vua Thuận Đế, có viên công tào trong huyện tên Au Lân, nổi lên giết quan huyện, chiếm xứ này, tự xưng làm vua Lâm Ap. Đến đời nhà Tuỳ chiếm lại đất này, cải thành Sung Châu rồi lại đổi thành Lâm Ap như cũ, thống hạt 4 huyện: Tượng Phố, Kim Sơn, Giao Giang và Nam Cực. Cuối đời Trinh Nguyên nhà Đường (785) bỏ hẳn.

Cũng theo Trung Hoa sử, đời Đại Đường có xứ Việt Thường ở Nam di, qua triều cống một con rùa thần đă được 1000 tuổi, lưng rộng trên 3 thước, trên có chữ khoa đẩu, chép việc từ lúc khai thiên lập địa đến nay. Vua sai chép lấy và gọi là lịch rùa. Bùi Dương Lịch (1757-1828) có viết cuốn Nghệ An kư, đề cập tới đất Việt Thường nhưng biên giới th́ từ phía bắc Thanh Hóa tới đèo Hải Vân. Tác phẩm trên cũng cho chúng ta nhiều ư niệm lịch sử có trước các thời vua Hùng dựng nước Văn Lang, sống theo chế độ du mục, th́ ở Việt Thường Thị đă có chữ viết.

Vào khoảng thế kỷ thứ 7 trước tây lịch, các vua Hùng đă sáp nhập miền Bắc Việt và một phần Việt Thường Thị vào Văn Lang. Riêng phần đất c̣n lại từ đèo Ngang ở phía nam Hà Tỉnh về sau thuộc nước Chiêm Thành. Vào thế kỷ thứ 11 sau TL, vua Chiêm Thành là Chế Củ thua trận, đă dâng ba châu Địa Lư, Ma Linh và Bố Chính (Quảng Bỉnh-Quảng Trị) cho vua Lư Thánh Tông để chuộc mạng. Đến thế kỷ thứ 14, vua Chế Mân dâng 2 châu Ô và Lư (Quảng Trị-Thừa Thiên) cho vua Trần Anh Tôn để cưới Huyền Trân công chúa. Như vậy sau bao thế kỷ chia phân, toàn bộ Việt Thường Thị lại trở về với Đại Việt.

Tóm lại xưa nay ai cũng đồng chung quan điểm là nước Chiêm Thành ra đời từ đầu thế kỷ thứ 2 sau TL và tồn tại tới năm 1693 th́ bị diệt vong. Về lănh thổ, th́ hầu hết các nguồn tài liệu đều nói nước Chiêm Thành nằm trên duyên hải miền Trung Việt Nam, phiá bắc từ Đèo Ngang vào tới B́nh Tuy ngày nay. Tuy nhiên cũng có tác giả cho rằng vương quốc Chiêm Thành, bao trùm cả vùng duyên hải lẫn cao nguyên Trung Phần, vậy đâu là sự thật?

1-RANH GIỚI NƯỚC CHIÊM THÀNH:

Trong suốt chiều dài lịch sử, hầu như biên giới giữa Việt-Chiêm không bao giờ cố định v́ chiến tranh triền miên giữa hai nước. Và cứ mỗi lần như thế, th́ biên giới lại thay đổi cho tới năm 1471, lần đầu tiên vua Lê Thánh Tôn mới cho dựng bia đá trên núi Thạch Bị (đèo Cả, giữa Phú Yên -Khánh Ḥa), từ đó ít ra trên giấy tờ mới thấy có sự minh định. Với người Chàm, thực tế chưa bao giờ có một ư niệm ranh giới đối với các lân bang. Theo quan niệm của đạo Bà La Môn, rồi sau này là Hồi Giáo th́ nước Chiêm Thành, được coi như là một tập hợp giữa các làng và biên giới nước, được tính từ khoảng không gian giữa kinh đô tới tận các làng mạc xa nhất của người Chàm. Quan niệm cổ này, măi tới những năm 1955-1975, vẫn được Chính Phủ VNCH cho áp dụng khi tổ chức hành chánh quận Phan Lư Chàm của tỉnh B́nh Thuận.

Chúng ta biết người Chiêm suốt dọc dài lịch sử, phần lớn làng mạc chỉ tụ tập ở châu thổ các sông ng̣i và các hải cảng, nên đa số đất bị bỏ hoang thành rừng. Điểm này, vua chúa Chiêm Thành lại đem yếu tố tín ngưỡng ra áp dụng để thay thế cho các minh định theo điều kiện kinh tế hay quân sự. Cho nên nói lănh thổ Chiêm Thành chạy dài tới tận B́nh Tuy, v́ ở cực nam này vẫn có một số làng Chàm sinh sống tại Phố Châm, Phố Hải, trong khi gần cả trăm cây số từ Đồ Bàn vào Khánh Ḥa hay từ Phan Rang vào Phan Thiết, đều là rừng núi hoang vu không có bước chân người, nên mới phát sinh câu tục ngữ truyền khẩu "cọp Phú Yên-Khánh Ḥa, ma B́nh Thuận " là vậy.

Tóm lại chỉ có dân bản địa và triều đ́nh mới hiểu đâu là ranh giới của làng ḿnh, v́ nó chỉ có tên gọi nhưng không có trong bản đồ và văn kiện. Theo truyền khẩu, th́ vua Chàm là chúa tể sơn hà hay Po-tana-raya, chủ nhân ông tất cả mọi thứ trong nước, dù thực tế chỉ có quyền hạn, tại các làng mạc cùng chung tín ngưởng. Đó là sự bất di bất dịch không ai có quyền xâm phạm v́ đă được thần linh xác nhận qua trung gian của đồng cốt. Do trên khi gây chiến tranh, người Chiêm biện lư rằng đó là quyết định của thần linh, chứ không phải là xâm lược. Cũng do cái ư niệm thiêng liêng như vậy, mà mỗi cá nhân phải có bổn phận gán liền đời ḿnh với mảnh đất quê hương, để không bị làm con ma trơi bất hạnh khi phải chết ngoài làng ḿnh. Sự ràng buộc khiến người Chiêm không muốn xuất ngoại, nên dù đă vong quốc, sống trong một tổ quốc khác, nhiều người Chiêm Thành cứ tiếp tục cho là ḿnh vẫn lệ thuộc vào chính trị và hành chánh của quốc gia . Quan niệm này tới khi VN hoàn toàn bị Cọng sản đệ tam quốc tế đô hộ, có một số ít người Chàm bị nguy hại tới tính mạng, v́ liên hệ với Chính phủ Quốc Gia VN, nên mơi chịu bỏ xóm làng của ḿnh mà vượt biển hay tới nước ngoài, t́m tự do.

Dựa theo tài liệu từ lịch sử Đông Nam Á của D.G.E.Hall, ta biết bán đảo Đông Dương từ thời huyền sử mịt mù, đă có nhiều giống người từ mọi nơi di dân tới. Cho nên ngay cả người Việt, ngày nay khi đi t́m nguồn gốc của chính ḿnh, cũng chỉ là những ước đoán, th́ nói chi tới các sắc tộc đă và đang sống tại đó. Tuy nhiên qua thời gian dài, nhờ các phuơng pháp khảo cổ, đă giúp cho các nhà nhân chủng học, t́m được ít nhiều khoen nối trong sự liên hệ của các dân tộc đang sinh sống trên bán đảo AnĐộ-China.

Cũng theo các nguồn tài liệu từ nhân chủng học và sử liệu, th́ nguồn gốc các sắc tộc tại Đông Dương, kể cả Việt Nam, bắt đầu từ cuộc thiên di của hai giống thổ dân Mélanésien tại các hải đảo nam Thái B́nh Dương. Sau đó là cuộc thiên di thứ hai của sắc dân Indonésien, từ phía đông Địa Trung Hải và Thổ Nhĩ Kỳ, tới An Độ nhưng bị dân bản xứ Aryens đánh đuổi, nên lại di cư về phía đông, tới Nam Dương, Mă Lai và một nhóm khác vào Đông Dương. Nhiều cuộc đụng độ liên tục xảy ra hằng chục thế kỷ, giữa hai nhóm thiên di trên. Cuối cùng người Mélanésien yếu hơn nên số lớn bỏ duyên hải và miền đồng bằng chạy lên cao nguyên, số c̣n lại, bị đồng hóa với người Indonésien, thành những người cổ Việt ở phương Bắc và người Chiêm Thành tại nam phương.

Riêng thổ ngữ th́ có hai nguồn chính là Malayo-Polynésien, được người Chàm, Rhadé, Djarai, Roglai, Churu, Haroi,M'dhur xử dụng, ngôn ngữ Môn-Khmer, tại VN được sử dụng từ người Mường, Sédang, M'Nông, Koho.

Theo các tài liệu trưng dẫn từ Essai d'histoire des populations montagnardes Sud Indochinois của B.Bourotte và quyển Sơ lược chính sách Thượng vụ trong lịch sử VN của P.Nur, đều có nói tới hai nước Phù Nam và Lâm Ap. Phù Nam khởi sự chiếm đồng bằng sông Cửu Long từ đệ nhất thế kỷ sau TL., do một người An Độ theo Bà La Môn tên Hun Chen, đời vua Kaun Dinya. Sau đó Phù Nam được mở rộng tới Chân Lạp, Xiêm La, Mă Lai và một phần Lào cùng hai châu Kauthara (Khánh Ḥa) và Panduranga (B́nh Thuận).Từ đó nền văn minh An Độ được các nhà vua Phù Nam mang vào các phần đất trên. Phù Nam bị Chân Lạp thôn tính vào thế kỷ thứ VII. Riêng hai châu cực đông bắc là Kauthara và Panduranga, (Khánh Ḥa - Ninh B́nh Thuận), bị người Chiêm sáp nhập vào lănh thổ của họ.

Đồng thời với sự thành lập của Phù Nam, một số thương buôn An Độ khác ở Nam Dương-Mă Lai cũng đổ bộ lên chiếm miền duyên hải Trung Phần. Trong tài liệu cổ của nhà thiên văn học Hy Lạp là Ptolémé có dùng chữ Phạn Lin-Yi để nhắc tới miền duyên hải VN trong cuốn địa lư của ông ta. C̣n Nguyễn Khắc Ngữ trong tác phẩm Mẫu Hệ Chàm cũng căn cứ vào tài liệu của Ptolémé, khẳng định nước Lâm Ap hay Chiêm Thành đă có mặt vào những thế kỷ đầu tiên sau tây lịch, từ quận Nhật Nam vào tới biên giới Phù Nam. Người Chiêm Thành cùng sắc tộc với người Mă Lai, theo tôn giáo và chính trị An Độ, là một quốc gia cường thịnh và hùng mạnh thời ấy. Tóm lại lịch sử của Chiêm Thành hầu hết là những trang chiến sử, chẳng những liên tục đánh nhau với Tàu, Đại Việt, Lào, Phù Nam và Chân Lạp, mà họ c̣n ỷ mạnh đàn áp các bộ tộc cao nguyên, khởi sự từ đời vua Phạm Văn. Nhiều trận đại chiến đă xảy ra giữa Chiêm, Phù Nam, Chân Lạp, Mạ và hai vua Nước - Lửa, lúc đó đang là chúa tể cai trị cả vùng Cao nguyên Trung Phần ngày nay.

Diện tích VN từ thời nhà Nguyễn đến nay vẫn không thay đổi bao nhiêu, rộng 331.000 km2, chia ra Bắc phần 115.700km2, Trung phần bao gồn vùng duyên hải, dăy Trường Sơn và cao nguyên phía nam, từ Thanh Hóa vào tới giáp ranh tỉnh Biên Ḥa là 147.600 km2 và Nam phần 67.700km2. Như vậy nước Chiêm Thành buổi đó, từ nam đèo Ngang vào tới B́nh Tuy, đất đai xét cho cùng chẳng có bao nhiêu. Riêng cao nguyên Nam Trung phần, nằm giữa vĩ tuyến 11 độ - 15 độ 30 bắc và kinh tuyến 105 độ 30, chạy dài từ bắc xuống nam trên 450 km và đông sang tây 150km, diện tích chừng 65.000 km2, nằm trong tứ giác giới hạn bởi sông Bùng (Quảng Nam), biên giới Việt-Lào-Miên và các con sông Đồng Nai-Sài G̣n. Dăy Trường Sơn chạy từ sông Mă tới sông Búng, phần c̣n lại tức cao nguyên Nam Trung Phần.

Từ năm 939 sau tây lịch, Đại đế Ngô Vương Quyền chém đầu thái tử Hoàng Thao trên Bạch Đằng Giang, đuổi quân Nam Hán chạy về Tàu, chấm dứt vĩnh viễn 1000 năm Bắc thuộc, mở đầu nền độc lập cho dân tộc Hồng Lạc và nước Đại Việt. Cũng từ đó, công cuộc nam tiến mới được các nhà Hậu Lư, Trần, Hậu Lê và các chúa Nguyễn ở Đàng Trong liên tục trên 600 năm, mới thành tựu.

Năm 1069, vua Lư Thánh Tôn lấy ba châu Địa Lư, Ma Linh, Bố Chánh (nay thuộc tỉnh Quảng B́nh và một phần Quảng Trị). Năm 1306 vua Chiêm Chế Mân dâng Ô và Lư cưới Huyền Trân. Hai châu này được đổi thành châu Thuận và Hóa, gồm một phần Quảng Trị và Thừa Thiên). Năm 1402 Hồ Quư Ly chiếm Ba Động và Cổ Lũy (Quảng Nam-Quảng Ngăi). Năm 1470 Vua Lê Thánh Tôn chiếm kinh đô Chà Bàn và đem sáp nhập vào Cổ Lũy. Năm 1611 Chúa Nguyễn Hoàng chiếm Phú Yên. Năm 1653 Hiền Vương Nguyễn Phúc Tần chiếm Khánh Ḥa. Năm 1693 chúa Nguyễn Phúc Chu chiếm Phan Rang và Phan Rí, từ đó nước Chiêm Thành mất hẳn.

Tóm lại phải mất sáu thế kỷ máu xương, Đại Việt mới thu hồi được miền duyên hải Trung phần của Văn Lang, mà những người An từ Mă Lai, Nam Dương tới đánh chiếm của dân bản địa Mélano-Polynésiên. Trong suốt thời gian chiến tranh dai dẳng giữa Việt-Chiêm-Phù Nam-Chân Lạp, các bộ tộc ở cao nguyên Trung Phần cũng bị hoạ lây v́ chiến nạn từ người Chàm. Năm 1149 vua Chiêm Harivarman đệ I, sau khi đánh đuổi được Chân Lạp dành lại nước, thừa thắng tấn công các Kirata tại cao nguyên, lúc đó do Vamcaraja làm thủ lănh, phải sang cầu cứu vua Lư Anh Tôn vào năm 1150 nhưng cuối cùng liên quân Đại Việt và các bộ tộc vẫn không chống nổi với quân Chiêm, nên một phần miền cao nguyên phải thần phục Chiêm Thành cho tới năm 1471 vua Lê Thánh Tôn mới giải phóng hoàn toàn ách đô hộ của Chiêm Thành cho các bộ tộc.

Trong gần 300 làm chủ cao nguyên, người Chàm c̣n để lại nhiều di tích như các tháp Yan Mun, Dranglai ở gần Cheo Reo (Phú Bổn), tháp và tường thành Eahleo ở Bản Đôn (Darlac) và nhiều Rasung Batau (thùng dùng tắm rửa theo nghi thức tôn giáo) ở Ban Mê Thuột, Keudeu, Meteung, Kontum. Theo Henri Maitre trong Jungles Moi, th́ sau khi chiến thắng Chiêm Thành, những quan chức và quân sĩ Chàm từ cao nguyên đă rút về Khánh Ḥa, c̣n triều đ́nh nhà Lê chỉ ấn định một đường ranh giới, phân chia Kinh-Thượng mà thôi.

Cũng dựa theo sử liệu, hiện nay có hai giả thuyết nói về biên giới của Chiêm Thành. Thuyết thứ 1 của A.Bergaigne, E.Aymonier, L.Pelliot là những nhà nghiên cứu Pháp thế kỷ XIX và XX, cho rằng lănh thổ Chiêm Thành gồm duyên hải và cao nguyên Trung Phần, từ Quảng B́nh vào tới B́nh Thuân. Giả thuyết trên đă bị các nhà nhân chủng học đánh đổ vào hậu bán thế kỷ XX. Thuyết thứ 2 của một nhóm giáo sư Pháp, thuộc Trung tâm nghiên cứu khoa học Ba Lê, thực hiện vào năm 1975. Nhóm này căn cứ vào các văn bía viết bằng chữ Phạn cũng như những di tích của người Chàm c̣n lưu lại trên các vùng đất mà họ có mặt.

Tóm lại thuyết này chẳng những đồng ư lănh thổ Chiêm Thành bao trùm cả duyên hải lẫn cao nguyên Trung phần, mà c̣n chứng minh người Chiêm Thành không phải chỉ có người Chàm, mà c̣n bao gồm nhiều sắc tộc khác tại cao nguyên. Để biện minh lập luận trên, nhà nghiên cứu đưa vua Po Ramo người Churu, đă làm vua Chiêm Thành từ 1627-1651 và c̣n đi xa hơn khi nói ḍng họ này tiếp tục làm vua qua 14 đời, tới năm 1786 mới chấm dứt, trong khi nước Chiêm Thành thật sự đă bị xóa tên trên bản đồ thế giới năm 1693.

Tất cả những giả thuyết trên ngày nay cũng chẳng có ǵ mới lạ, khi chúng ta được đọc những sử liệu của Trung Hoa, Chân Lạp và Đại Việt, viết về lịch sử Chiêm Thành, trong khi những nhà nghiên cứu không nói rơ về xuất xứ của những di tích Chàm c̣n để lại ở Phù Nam, Chân Lạp hay Lào qua các cuộc chiến dành qua kéo lại và trên hết là một phần cao nguyên bị đô hộ bởi người Chàm trên 300 năm. Đại uư người Pháp là Doudart de Lagrée, trong phái đoàn thám hiểm sông Cửu Long, từ đất Miên vào năm 1866, đă nói thật chí lư "không ai có thể biết được biên giới nước Chiêm Thành như thế nào, nhưng chúng ta có thể định vị bằng niên lịch, v́ chúng thay đổi theo từng giai đoạn.

Tuy người Chàm không lưu lại các tác phẩm lịch sử, nhưng ngày nay nhờ có viện bảo tàng cổ vật Chiêm Thành, được xây dựng từ năm 1915 ở thành phố Đà Nẵng, với nhiều tác phẩm nghệ thuật và điêu khắc của người Chiêm, có thể gần như liên tục từ thế kỷ thứ VII tới thế kỷ thứ XV, cho chúng ta những ấn tượng về một ḍng lịch sử của một dân tộc hùng cường trong quá khứ. Bảo tàng này được thành lập dưới sự bảo trợ của Trường Viễn Đông bác cổ, qua thu thập được nhiều tác phẩm của người Chàm c̣n lại, từ Quảng B́nh vào tới B́nh Định, cho tới cuối thế kỷ thứ XIX. Viện nằm trên bờ sông Hàn, được thiết kế bởi hai kiến trúc sư người Pháp là Delaval và Auclair, theo những mô h́nh đền tháp của người Chàm.

Từ năm 1935, bảo tàng phát triển mạnh, nhờ những khai quật của nhà khảo cổ J.Y.Clacys tại Trà Kiệu, Quảng Nam năm1927-1928 và tại Tháp Mẫm, Chà Bàn, B́nh Định năm 1932.

Đến thăm viện bảo tàng, để t́m lại những dấu ấn của lịch sử một dân tộc, qua quá tŕnh tám thế kỷ của nền điêu khắc. Trong sự tĩnh mịch u trầm của cổ vật nhưng là tất cả lộ tŕnh từ buổi vàng son dựng nước, cho tới hồi chiến bại điêu tàn. Tất cả những tài năng của người nghệ sĩ, cho ta cảm nhận khát vọng đạp đổ sự hiện hữu tầm thường về vận mệnh của một dân tộc, để tiến tới cái vô ngă vô h́nh trong cơi trời đất u minh, không không có có. Ở đây, đá đă sống hết đời của đá qua những trăm năm xa tít mịt mờ, như sự bộc lộ lạnh lùng, ray rứt của pho tượng Siva tạc theo phong cách Yang Mum, t́m thấy tại Kontum. Đây là tác phẩm nghệ thuật cuối cùng của nền điêu khắc Chàm, đánh dấu niên lịch thế kỷ XVII-XVIII, là giai đoạn tan ră của giai cấp quí tộc Chàm, kéo theo sự mất nước.

2-CHIÊM THÀNH TỰ LÀM VONG QUỐC:

Dù viết ǵ chăng nữa, th́ nước Chiêm Thành suốt ḍng lịch sử, đă chắc chắn có một lănh thổ gồm các châu Bố Chính, Địa Lư, Ma Linh, Châu Ô và Châu Lư (nay thuộc các tỉnh Quảng B́nh, Quảng Trị và Thừa Thiên). Vùng Amaravati với kinh đô Indrapura (Đồng Dương) cùng các thánh tích nổi tiếng tại Mỹ Sơn và Trà Kiệu (Simhapura). Miền này nay thuộc Quảng Nam và Quảng Ngăi. Vùng Vijaya với kinh đô Chà Bàn, nay là tỉnh B́nh Định. Vùng Kauthara có thánh tích Po Nagar (Tháp Bà), nay là Khánh Ḥa. Châu cuối là Panduranga, bao gồm hai tỉnh Ninh Thuận và B́nh Thuận

Người Chiêm Thành lập quốc hơn 17 thế kỷ, có một nền văn minh khá cao, nghệ thuật điêu khắc coi như gần tiến tới tŕnh độ toàn hảo. Trong nước có nhiều thức giả thông thạo Phạn ngữ, lại có chữ viết riêng biệt. Vậy tại sao nước này không có một nền giáo dục phổ thông, không có tác phẩm sử học, không bao giờ mở các kỳ thi tuyển nhân tài và không cho sản xuất giấy. Bởi v́ tất cả quyền lực trong nước đều là độc quyền của một nhóm thiểu số, thuộc giai cấp quư tộc và tăng lữ Bà La Môn cùng Hồi giáo nắm giữ. Ở đây không nói tới nhóm sắc tộc bị trị tại cao nguyên Trung phần từ năm 1150-1471, mà chỉ đề cập tới người Chàm, là sắc dân chính thống của vương quốc sống dọc vùng duyên hải. Do tính chất đa sắc tộc và trở ngại địa lư, nên nước Chiêm Thành gần như không bao giờ thực hiện được trọn vẹn chính sách trung ương tập quyền, dù trên lư thuyết đă hợp nhất thành một nước nhưng thực tế những sắc tộc lại chia thành thị tộc, các làng đầy dị biệt và thường đem quân bản địa tàn sát lẫn nhau, không ai cản được.

T́m hiểu lịch sử Chiêm Thành thật nhiêu khê v́ tất cả một chuỗi dài lịch sử phải nối khoen bằng những tài liệu vụn vặt góp nhặt từ những ghi khắc trên bia kư c̣n trong đền tháp, qua những huyền thoại truyền khẩu dân gian và mớ sử liệu hỗn tạp loạn ngầu trong các sách sử của những quốc gia liên hệ như Đại Việt, Trung Hoa, Chân Lạp, Mă Lai. Người Pháp sau này cũng từ những nguồn gốc trên mà đặt ra giả thuyết để ước đoán một sự kiện bị ch́m đắm theo những kẻ nắm quyền đă ngủ yên trong mồ.

Đây là một dân tộc rất giỏi nghề đi biển và cũng từng là những hải tặc khét tiếng suốt vũng biển Thái B́nh Dương cho tới vịnh Thái Lan. Trong nước ruộng đất bề bề, đă có kỹ thuật canh tác và biết lập hệ thống dẫn điền, có nền tiểu công nghệ tiến bộ và hữu ích trong đời sống hằng ngày như làm gốm, dệt chiếu vải, đan, điêu khắc và xây cất nhà cửa, dinh thự, đền đài. Vậy v́ sao nước Chiêm Thành phải suy thoái và diệt vong? Một câu hỏi cần phải làm sáng tỏ, để tránh những ngộ nhận cho các thế hệ hôm nay và mai sau trong một quốc gia hớp chủng VN.

Như ta biết, cộng đồng dân tộc (communauté), theo định nghĩa pháp lư, th́ đó là một xă hội có nhiều người cùng nhau chia xẻ một thân phận trong mọi hoàn cảnh, dù là ư thức hay vô ư thức. Đất nước nào trên thế giới xưa nay, cũng bao gồm nhiều cộng đồng xă hội khác nhau, nhưng lại cùng sống trong một lănh thổ, tạo thành cấu trúc bất khả phân của một quốc gia và theo pháp lư, tất cả các cộng đồng này đều b́nh đẳng về quyền lợi cũng như trách nhiệm, bổn phận.

Trên b́nh diện quốc gia lại duy nhất chỉ có một dân tộc mà thôi. Cho nên không thể gọi người Chàm, người Hoa, người Khmer hoặc các bộ tộc vùng cao là dân tộc thiểu số như chúng ta đă lạm dùng sai sót trong quá khứ và VC đang sử dụng để mị dân. Theo đúng nghĩa của phương tây, danh từ Dân Tộc (nascere), đă được Isodore de Séville, sống trong thế kỷ thứ VII (STL), định nghĩa là một cộng đồng sắc tộc, gồm những nhóm người có chung nguồn gốc, hay nhiều nhóm khác nhau qua thời gian pha trộn, đă cùng sinh hoạt chung trên một mảnh đất nhất định. Sau này danh từ Dân Tộc được đồng nghĩa với Tổ Quốc (Patria), để gọi tất cả mọi người đang sống chung trên một lănh thổ. Tóm lại Dân Tộc VN ngày nay có ba họ chủng tộc khác nhau cấu thành, đó là người Kinh, người Hoa và tập hợp những sắc tộc miền cao, kể cả người Chàm và Khmer ở Nam Phần.

Hội nhập và đồng hóa là hai vấn đề hoàn toàn khác nhau. Ngoại trừ người Thượng Bắc phần hay Cao nguyên Trung phần, từng được chính quyền VN bao đời coi như dân bản địa. Các sắc dân Chàm, Khmer và Minh Hương đă hội nhập trong dân tộc VN nhưng không hề bị đồng hóa, như một vài người mang thù hận truyền kiếp, đă cố t́nh bóp méo vấn đề, bằng cách viết nói lẫn lộn để cho người khác phải hiểu sai, rồi kết luận người VN bao đời đều dùng chính sách đồng hóa để phát triển cộng đồng. Từ những dẫn chứng thực tại của quốc gia hợp chủng VN mà quyền hành bao đời vẫn theo trung ương tập quyền, dù triều đ́nh, chính phủ, nhà vua có đóng ở Thăng Long, Thuận Hoá hay Gia Định, tất cả cũng đều do lệnh vua ban truyền, tuy nói chơi "lệ làng hơn phép vua".

Nhưng Chiêm Thành th́ sao? Vẫn có tập quyền nhưng chỉ thu gọn trong một thiểu số làng mạc cùng chung thị tộc hay gần gũi với chính quyền mà thôi. Điều này cũng đâu lạ, v́ Chiêm Thành ảnh hưởng sâu đậm An Độ giáo cũng như phỏng theo nền chính trị của nước này. Bởi vậy xă hội Chàm gồm bốn giai cấp: Brahman (tăng lữ Bà La Môn), Kshatriya (quư tộc), Vaishya (thường dân bao gồm thương gia, điền chủ, những người giàu có) và Shudra (tiện dân). Ngoài ra v́ là một dân tộc hợp chủng nhưng thay v́ chịu chấp nhận là một dân tộc duy nhất Chiêm Thành, để phục vụ cho tổ quốc, người Chiêm do tính chất cách biệt địa lư, nguồn gốc, ngôn ngữ, nên họ đă coi lệ làng hơn phép nước trong mỗi sắc tộc, thị tộc riêng lẽ.

Chỉ riêng người Chàm cũng đă chia rẽ gay gắt, nhất là giữa hai thị tộc mạnh nhất Cây Cau (Kramukavamca) thống trị miền nam tại 2 châu cũ chiếm của Phù Nam là Kauthara và Panduranga. C̣n thị tộc Cây Dừa (Narikelavamca) ở phiá bắc tại châu Indrapula. Do trên ta có thể khẳng định là các bộ tộc sinh sống trên cao nguyên, trong đó có người Churu, Roglai, Rhadé, Jara .tuy cùng sử dụng chung ngôn ngữ Malayo-Polynésien với người Chàm, nhưng luôn luôn tự trị, chống đối Chiêm Thành, kể cả ba thế kỷ bị đô hộ.

Nói chung nội bộ nước Chiêm Thành luôn luôn ẩn chứa những mầm phản loạn, và v́ vậy khi vua chúa nào bị thua trận hay thất sủng, là bị quyền thẩn giết ngay để dành ngai vua và đất nước, kể cả vị vua anh hùng nhất của nước này là Chế Bồng Nga, cũng không được ngoại lệ. T́nh trạng mạnh được yếu thua này rất phổ quát trong thời phong kiến và quân chủ, ngay tại Trung Hoa và Đại Việt cũng từng có nhưng chỉ là họa hoằn, chứ không gần như là cơm bữa tại quốc gia này. Trong thượng tầng kiến trúc chính quyền, trung tâm đầu năo của quốc gia, thời nào cũng chỉ dành riêng cho thiểu số tăng lữ và quư tộc nhưng họ luôn chỉ nghĩ tới quyền lợi của ḍng họ và tộc đẳng ḿnh mà thôi. Chiếm tỷ lệ dân số đông đảo trong nước, vẫn là hai thành phần thường dân và tiện dân, nhưng họ chỉ là những công cụ của thiểu số cầm quyền, phải đi lính, sản xuất, xây cung điện, đền đài khắp nơi để thờ phụng đủ thứ thần linh trong nguồn tín ngưỡng mà vua chúa chấp nhận.

Rồi thay v́, dùng nguồn lợi của quốc gia để lo cho đời sống dân chúng, cải tiến phong tục xă hội, đem nền văn minh văn hiến của dân tộc thu nhập, phổ biến, giáo dục cho mọi người, mọi thế hệ, để họ cùng mở mang kiên thức, thăng tiến trong ḍng văn minh lịch sử nhân loại để ai cũng có quyền lợi hưởng và nhận chịu trách nhiệm khi đất nước lâm nguy, cần tới. Nhưng Chiêm Thành th́ hoàn toàn đi ngược lại, tiền bạc chỉ dùng để xây kinh đô, thánh địa, mua sắm quân cụ vũ khí để đánh nhau. Bắt dân đi lính không phải để bảo vệ tổ quốc, mà là giúp vương triều mở rộng lănh thổ, thu chiến lợi phẩm cùng tù binh, tạo thêm ưu thế cho tộc đẳng đương quyền.Bởi vậy, dân chúng trong nước chỉ thấy ḿnh làm nô lệ cho vua quan mà thôi, chứ khồng hề nghĩ tới dân tộc, tổ quốc, nên khi có chuyện th́ bỏ chạy và ít lo tới chế độ ḿnh đang hiện hữu. Đây chính là nguyên nhân nội tại, khiến Chiêm Thành bị suy thoái v́ chia rẽ sắc tộc, thế cấp và rắn mất đầu mỗi khi có biến loạn, mà lần cuối cùng vào thế kỷ XV, vua Lê Thánh Tôn chiếm kinh đô Chà Bàn, chia ba Chiêm quốc, khiến cho giới tri thức, khoa bảng lănh đạo bị tan ră v́ chết, trốn ra ngoại quốc, trong nước thiếu nhân tài để tiếp tục lèo lái con thuyền quốc gia đang trong cơn băo tố, sóng dữ sắp ch́m.

Cũng phải nói tới thể diện con người, ta biết người Chàm theo chế độ mẫu hệ, quyền hạn trong gia đ́nh đều do phụ nữ chi phối và nắm giữ, người đàn ông luôn cảm thấy ḿnh mất tự do. Ngoài xă hội, tuyệt đại dân chúng thuộc giai cấp tiện dân, bị áp bức bóc lột. Nên gặp lúc được tự do, ho đă dễ dàng hướng ngoại, làm cho đất nước càng lúc càng thiếu nhân lực. Trong nước lúc nào cũng có chiến tranh, đất ruộng vườn tược giao phó cho đàn bà và những người lớn tuổi, nên họ làm sao kham nổi, bởi vậy lănh thổ hầu hết như bị bỏ hoang. Ngân sách, tài nguyên đều dùng để xây cất cung điện, thánh tích và quân sự.

Những lần thắng trận th́ lấy chiến lợi phẩm đă cướp, để bù đắp hoặc tổ chức những đám cướp biển. Nhu cầu này cũng cạn kiện dần ṃn khi đế quốc Hồi giáo hùng mạnh, khống chế toàn bộ con đường tơ lụa trên An Độ Dương và biển Đông, đă bị các nước phương tây làm sụp đổ. Từ đó quyền lợi kiếm được từ nguồn hải khấu của Chiêm Thành cũng chấm dứt, v́ thuyền nước này nhỏ bé, vũ khí lại thô sơ, làm sao chọi nổi với thương thuyền to chắc của Bồ, Y Pha Nho, Pháp, Anh Cát Lợi, Ḥa Lan...có trang bị hỏa lực hùng hậu.

Về những trách móc, thù hận hay dư luận cho rằng Đại Việt tiêu diệt Chiêm Thành để cướp nước, qua hiện tượng biểu kiến của cuộc Nam Tiến. Sự kiện này ngày nay đă được giải tỏa ẩn ức, không phải do người Việt Nam tự biện bạch để chạy tội, mà chính là những trang lịch sử c̣n lưu lại của các nước Đông Nam Á, có liên hệ tới Chiêm Thành. Nói theo kinh Phật, th́ tất cả đều là nhân quả, thiện ác nhăn tiền, người Chàm lúc nào cũng nuôi hận thù trong tâm, nên thường đem quân khi th́ đường bộ, lúc dùng thuyền bè, tấn công hết nước này tới xứ khác, và ngược lại họ cũng phải bị nạn nhân trả thù, chống chọi để giữ mạng, giữ nước. Với Phù Nam th́ cướp hai châu và tấn công luôn Chân Lạp, tàn phá Đế Thiên, Đế Thích (Angkor Wat, Angkor Thom) vào năm 1177 bởi vua Chàm là Jaya Indravarman IV. Sau đó Chân Lạp phản công, đô hộ Chiêm Thành, cũng tàn phá hết các công tŕnh xây dựng từ kinh đô cho tới thánh tích.

Tháp Bà Po Nagar tại Kauthara, bị Chân Lạp phá huỷ nhiều lần, cho tới khi châu này thành tỉnh Khánh Ḥa của Đại Việt vào thế kỷ thứ XVII, mới được người di dân VN, bảo quản và giữ ǵn cẩn trọng cho tới hôm nay. Ngoài ra, Chiêm Thành cũng bị người Tàu tàn phá hai lần vào năm 605 và 1282, người Nam Dương cướp phá vào các năm 774, 787 nhưng tàn bạo nhất vẫn là những sự trả thù dă man của Chân Lạp trên đất Chiêm Thành vào những năm 950, 1190 và thời gian chiếm đóng từ 1203-1220. Nói chung theo sử liệu, Đại Việt là nạn nhân nhiều lần v́ bản chất hiếu chiến của người Chàm nhưng trên hết, v́ Chiêm Thành là đồng minh của Trung Hoa, suốt ḍng lịch sử, luôn tấn công công tập hậu VN. V́ vậy Đại Việt không c̣n lựa chọn nào hơn, là phải chống lại để tự vệ và giữ nước

Gây hấn rồi nhường đất chuộc mạng, bắt đầu từ thời vua Chế Củ dâng nhà Lư ba châu Địa Lư, Ma Linh, Bố Chính, được các sử gia coi đó là một sự kiện lịch sử quan trọng của Chiêm Thành, mở đường cho vua chúa Đại Việt sau này, coi đó như một yếu tố tất thắng đối với kẻ chiến bại. Trong 30 năm cầm quyền, Chế Bồng Nga năm nào cũng đánh phá chém giết người Việt tận tuyệt, luôn cả kinh thành Thăng Long cũng bị tàn phá trong ba lần lữa máu. Bởi vậy khi Chàm suy yếu, Đại Việt lại trả thù phục hận và cũng đă khiến cho các triều đại VN tỉnh ngộ, quyết ngăn chận Chiêm Thành, để không c̣n xảy ra tai họa khủng khiếp trong dĩ văng. Đó là chính sách nam tiến sau này, được thi hành ôn ḥa qua kế hoạch dinh điền, mở mang khai phá đất đai bị bỏ hoang ở biên trấn, sống ḥa lẫn cùng dân bản địa, vừa canh chừng giặc, vừa sản xuất lương mễ theo đường lối "ngụ binh ư nông " mà Đại Việt đă khôn ngoan áp dụng từ khi thu hồi được độc lập.

Nước Chiêm Thành suốt 17 thế kỷ trường tồn, nhờ nền ngoại thương, ít chú trọng tới nông nghiệp. Mặt khác chính quyền Chàm lại không có kế hoạch pḥng thủ khi bế tắc, nên lúc việc buôn bán với nước ngoài không c̣n thuận lợi, muốn quay lại nông nghiệp th́ đă muộn màng.

Ngoài ra cái thời người Chàm cứ bỏ đất hoang, để dân Việt tới khai phá gây dựng, rồi họ trở lại tấn công đoạt lại hay để kiếm lương thực và chiến lợi phẩm, cũng đă cáo chung, v́ từ thế kỷ thứ XVI, khi Nguyễn Hoàng vào tọa trấn Thuận Quảng, ngoài việc xây dựng một quân đội hùng mạnh, c̣n thành lập những xă thôn trù phú nơi biên thùy, vừa là tiền đồn cũng là tiền dinh ngăn chặn các cuộc tấn công. Rốt cục chiến tranh có xảy ra, cũng chỉ gây tang tóc cho cả hai bên mà thôi và càng tạo thêm cớ để Đại Việt nam tiến mà thôi.

Qua ḍng lịch sử nước nhà, hoặc chính do người Việt ghi chép lại, hay từ các sử gia ngoại quốc, hoàn toàn không thấy nói tới sự tàn ác dă man của quân Việt đối với tù binh hay dân chiến nạn như người Chàm. Sự việc đă xảy ra suốt ḍng lịch sử, khi người Việt trên con đường nam tiến, tới đâu cũng tận t́nh bảo quản những di tích lịch sử của người Chiêm để lại, đồng thời ḥa đồng với họ khi đă sống lẫn lộn, tôn trọng tôn giáo riêng tư của kẻ khác, cho nên nói người Chiêm sau khi mất nước phải ḥa đồng vào dân tộc VN là đúng, nhưng bảo người Việt đă diệt chủng và đồng hóa Chiêm Thành như đă xảy ra dưới thời vua Minh Mạng, là một bịa đặt không ai tin được.

Câu hỏi cuối cùng được đặt ra, là tại sao hơn ba thế kỷ tiến hóa, tính từ niên lịch 1693 tới ngày nay, nhân số trong cộng đồng sắc tộc Chàm, vẫn không thấy gia tăng quá con số 100.000 người, nếu so với người Minh Hương, Khmer hay cả với các sắc dân thiểu số cao nguyên? Khó có thể giải thích v́ người Chàm dù bị vong quốc, họ vẫn tiếp tục sống với lối khép kín bao đời, theo bản làng thị tộc. Ngoài ra các giới lănh đạo cộng đồng Chàm, vẫn c̣n đầu óc phân chia giai cấp, nại lư do bảo tồn văn hóa truyền thống thị tộc, nghiêm cấm đồng bào ḿnh hướng ngoại và kết hôn với các thị tộc Chàm khác, dù đều là người Chiêm Thành.

Nay có dịp nghe lại ca sĩ Chế Linh hát "Hận Đồ Bàn" của Xuân Tiên, mới biết rơ v́ sao, rừng hoang vu vùi lấp bao uất hận căm thù, núi trầm cô tịch, đèo cao thác sâu, ngàn muôn tiếng ngân, âm thầm hoà bài hận vong quốc ca. Từ đó mới thấy đến bây giờ, mà sự thù hận giữa hai dân tộc Chiêm-Việt, vẫn c̣n ẩn ức nơi hồn một thiểu số, v́ chính những người này, đă không biết tại sao ḿnh phải suy tàn. Tóm lại Chiêm Thành mất nước là do họ tự đạo diễn. Cuộc nam tiến của Đại Việt chẳng qua cũng chỉ là một ngẫu cảm trùng hợp. Sự đụng chạm nếu có trong quá khứ, chẳng qua v́ cá nhân trong lúc cùng sống lẫn lộn, hay trường hợp vua Minh Mạng đối xử gay gắt với cá nhân những người Chàm tại B́nh Thuận, có liên hệ tới cuộc phản loạn của Lê văn Khôi năm 1851 tại thành Gia Định, đều là vấn đề ngoại lệ của lịch sử.

Ngày nay Chiêm Việt ḥa đồng, đồng bào Chàm chỉ mất có triều đ́nh nhưng giữ lại gần như đầy đủ các công tŕnh sáng tạo tại các đền, chùa, thánh tích nổi tiếng của dân tộc ḿnh ở điện Ngọc Trản (Huế), thánh tích Mỹ Sơn, Đồng Dương, Tháp Bà, Ninh Thuận và B́nh Thuận. Sau rốt nền văn minh Chiêm Thành vẫn tồn tại qua mọi lănh vực văn hóa, nghệ thuật, kể cả tín ngưỡng của người Việt Trung Phần, đó không phải là một hănh diện hay sao? Thời VNCH (1955-1975), chính phủ có một bộ phát triển sắc tộc, dành riêng cho các sắc dân thiểu số trong đó có người Chàm.

Ngay từ thời Pháp thuộc, vua Bảo Đại có ban hành bộ luật Hoàng Việt Trung Kỳ hộ luật, nhưng vẫn cố tránh làm đảo lộn nếp sống cổ truyền của đồng bào thiểu số, trong đó có người Chàm, nên đả ban hành thêm đạo luật số 51 ngày 25-5-1943 với đặc ân cho người thiểu số, trong đó có Chàm khỏi thi hành. V́ vậy cho nên với pháp luật thời đó, chỉ áp dụng luật Chàm để xử họ và tôn trọng chế độ mẫu hệ bao đời.

Thời VNCH (1955-1975), tại các tỉnh Ninh Thuận và B́nh Thuận có đông người Chàm cư ngụ. Trong sự tế nhị và nâng đỡ, chính phủ đă bổ nhiệm các quận trưởng và phó quận, phần lớn là người Chàm, để dễ dàng hành sử với đồng bào của họ, v́ các Quận Trưởng Chàm đều kiêm nhiệm chánh án ṭa sơ thẳm trong vùng. Ngày nay đọc lại danh sách các viên chức hành chánh cao cấp của tỉnh B́nh Thuận, tính đến ngày 30-4-1975, ta mới thấy t́nh người giữa Việt-Chiêm, thật ấm áp và đầy ư nghĩa.

- Quận Trưởng Phan Lư Chàm: Thiếu Tá Đặng Chánh Anh. Phó QT là đốc sự Ya Pha (c̣n sống tại VN).

- Quận Trưởng Hàm Thuận: Trung Tá Dụng văn Đối.

- Quận Thiện Giáo: Phó QT, đốc sự Nguyễn Trọng Chống (c̣n ở VN).

- Quận Hải Ninh: Phó QT, đốc sự Đắc Hữu Thiên (ở Mỹ).

- Quận Tuy Phong: Phó QT, đốc sự Lâm Quang Chân (đă chết trong tù cải tạo VC).

- Quận Hải Long: Phó QT, đốc sự Mai Tường (ở Mỹ).

- Đác văn Kiết, Tham sự hành chánh, Trưởng Ty Phát triển sắc tộc B́nh Tuy.

- Nhiều Sĩ Quan giữ các chức vụ quan trọng tại TK.B́nh Thuận, Ninh Thuận. Nổi tiêng nhát tại địa phương, có ai sánh nổi Thiếu Tá Thô Thêm, Tiểu Doàn Trưởng TD 230 DPQ/BT hay Đại Uư Đặng Phiên, DDT/DPQ đă cùng với một số sĩ quan DPQ. B́nh Thuận, trong đó có Đại Uư Nguyễn Văn Ba, Cựu học sinh Trung Học PBC, xuất thân sĩ quan Lực Lượng Đặc Biệt, đă mất tích, trong khi vượt traị tù VC ở Lương Son, quận Ḥa Đa, B́nh Thuận.

- Nhiều công chức, cán bộ và giáo chức..

Tất cả những viên chức trên đều là người Chàm.

Những cái nh́n tiêu cực đầy thiên vị và không phân biệt được trắng đen của một ít người khi viết những trang sử cận đại, xét cho cùng một phần do sự mâu thuẩn địa phương, mà thời nào cũng có trong xă hội người Việt. Ngoài ra, đây cũng là hậu quả tất yếu của 100 năm Pháp thuộc và trên hết là chính sách mị dân đầy chất cải lương của Việt Cộng, mà mặt thật là để khuếch đại, phô trương cái đỉnh cao vượn khỉ của đảng, hầu bôi bác, đạp đổ công lao mở nước của tiên nhân nước Việt bao đời.

Giờ th́ Kinh Thượng đều là một nhà VN, đang nai lưng gánh chịu tất cả oan khiên trời đau biển hận, trong thiên đàng xă nghĩa suốt mấy chục năm qua. Đó mới chính là niềm đau nhân thế của kiếp người, khi nghĩ tới tương lai của con cháu của bất cứ ai, đang sống trong căn nhà VN không biết sẽ về đâu. Nên phải đoàn kết mới mong quang phục lại đất nước đang đắm ch́m trong nô lệ chủ nghĩa , có như vậy mới mong t́m lại những ngày xưa thân ái tại B́nh Thuận, mới chỉ nhớ tới, cũng đă ngậm ngùi /-

Xóm Cồn

Tháng hai 2006

MƯỜNG GIANG