Thư Mục

• Ca Dao
• Câu Đố
• Dân Ca
• Di Tích
• Lịch Sử
• Linh Tinh
• Nghệ Thuật
• Ngôn Ngữ
• Phong Tục
• Tín Ngưỡng
• Tục Ngữ/TN
• Văn Hóa

Tìm Bài Trong

Toàn Trang

Ca Dao Tục Ngữ bằng:

DƯƠNG HUỆ ANH -

Gần đây, một số tài liệu mới về vua Quang Trung được phổ biến trong tuyển tập “Một vài sử liệu về Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ”, đã giúp cho việc nghiên cứu sử cận đại được thêm dễ dàng. Sách gồm có 10 bài sưu khảo của các tác giả Tạ quang Phát, Tạ chí Ðại Trường, Hoàng xuân Hãn, Ðặng phương Nghi..
Trong bài “Vua Quang Trung qua chính sử của triều Nguyễn” do Tạ quang Phát dịch từ phần Ngụy Tây Liệt Truyện, trong Ðại Nam Chính Biên Liệt Truyện (tập sơ, q.30, trang 17b- 43b), chúng tôi nhận thấy dù Quang Trung là kẻ thù của Gia Long, nhưng sử nhà Nguyễn cũng không thể phủ nhận hết những ưu điểm của vị anh hùng dân tộc này. Theo bản dịch: ”.. Nguyễn văn Huệ là em của Nguyễn văn Nhạc, tiếng nói như tiếng chuông to, mắt lập lòe như ánh điện, là người giảo hoạt, đánh trận rất giỏi, người người đều sợ Huệ.. Nguyễn Huệ đã bốn lần đánh phá Gia Ðịnh, lâm trận đi đầu các quân sĩ, hiệu lịnh rất nghiêm minh, quân sĩ đều kính phục..”:

Nguyễn Huệ tỏ ra giỏi thuật dụng binh, như trong vụ cướp thành Phú Xuân, đã “cho một thuật sĩ đến lấy việc họa phúc để mê hoặc” tướng trấn thủ (Phạm ngô Cầu)-không khác gì mấy lãnh tụ miền Nam trước đây. Trước lời khuyên nên thừa cơ đem quân ra đánh Bắc Hà (vì hết nhân tài, trừ Nguyễn hữu Chỉnh), Nguyễn Huệ tỏ vẻ thận trọng, đã đáp lại:”Bắc Hà nhân tài nhiều nhất, há lại có thể khinh dẻ?”. Ông cũng tỏ ra biết phải trái, nhân nghĩa, khi ngỏ ý:” Một nước dựng từ mấy trăm năm, một sớm mà mình trộm đoạt lấy, thì người ta bảo đạo quân ấy ra sao?”. Nhưng cuối cùng, Nguyễn Huệ biết quyền biến , lợi dụng thời cơ, không chờ lịnh Nguyễn Nhạc, lấy danh nghĩa Phù Lê, diệt Trịnh tiến quân sấm sét, đánh chiếm Bắc Hà lần thứ nhất.
Khi chúa Trịnh Khải bị bắt, đã tự vẫn trên đường đến doanh trại địch, Nguyễn Huệ đã vỗ thây Khải, nói:”Ðáng tiếc cho một hảo nam tử, lúc đầu nếu sớm đầu hàng thì hẳn không mất phú quý, sao lại tự hủy mạng?”. Rồi cho lấy lễ bậc vương tống táng Trịnh Khải. Như vậy, cách Nguyễn Huệ cư sử cũng không thiếu tình người, mặc dù, ông NGK cứ nhất định cho anh em Nhạc, Huệ là bọn trộm cướp.

Nguyễn Huệ cũng tỏ là người cơ trí trong những vụ bố trí đối phó với Nguyễn hữu Chỉnh và Vũ văn Nhậm, và đục thuyền giết Trần công Xán.. xem ra có vẻ tàn nhẫn, nhưng đã ở trong thời chiến (giết hay bị giết) thì hình như cũng khó ai tránh khỏi hành động này. Nguyễn Huệ cũng có con mắt tinh đời, khi biết sử dụng những nhân tài của nhà Lê như Ngô thì Nhậm, Phan huy Ích..

Theo biểu sớ bắt được từ Tôn sĩ Nghị, khi vua Lê Chiêu Thống cho người qua cầu cứu với quan viên nhà Thanh, Tôn sĩ Nghị đã tâu lên vua Càn Long(Cao Tôn):”An Nam là đất cũ của Trung Quốc, nếu sau khi khôi phục cho nhà Lê rồi, ta nhân đó cho binh đồn thú đất An Nam luôn. Ðó là giúp họ Lê và được luôn An Nam thật là lưỡng đắc”. Như thế rõ ràng nhà Thanh đã có dã tâm lợi dụng tình thế để đánh chiếm nước ta, trong khi NGK cứ cả quyết biện luận cho họ, kể cũng lạ.

Theo sử Nguyễn, Tôn sĩ Nghị vâng chiếu đem hai mươi vạn quân bốn tỉnh Quảng Ðông, Quảng Tây, Vân Nam, Quý Châu sang nước Nam qua hai ngả Lạng Sơn (Tôn sĩ Nghị) và Tuyên Quang (Tổng binh Qúy Châu), rõ ràng không phải chỉ có sáu ngàn kỵ binh như ông NGK đã tin tưởng.

Về trận phá quân Thanh, sử nhà Nguyễn thuật lại như sau:”.. Nguyễn Huệ liền hạ lịnh cất quân.Các tướng đều khuyên: “Trước tiên nên chính ngôi vị để kết chặt lòng người.” Nguyễn Huệ bèn cho đắp đàn ở phía Nam núi Ngự Bình, lấy ngày 25 tháng 11 năm Mậu Thân (1788) tự lập làm Hoàng đế, đổi niên hiệu là Quang Trung. Liền ngày ấy vua Quang Trung đem các tướng sĩ thủy bộ cùng tiến ra Bắc.
Ngày 29/11, đến Nghệ An, vua Quang Trung cho dừng lại hơn mười ngày để tăng quân số. Dân Nghệ An cứ ba đinh tráng thì lấy một. Thân binh Thuận Quảng được chia làm bốn doanh: tiền, hậu, tả, hữu. Tân binh Nghệ An làm Trung quân, Binh Ðắc thắng ? được hơn mười vạn (100.000), voi trận mấy trăm thớt...
Ngày 20 tháng chạp vua Quang Trung đến núi Tam Ðiệp ..... Năm quân đều lãnh quân lịnh. Ðến ngày trừ tịch (cuối năm) quân Nam qua sông Giản Thủy. Quân của Hoàng phùng Nghĩa, tướng nhà Lê trấn thủ Sơn Nam đầu tiên bị tan vỡ. Quân tình báo của giặc Thanh đều bị giết sạch để dứt tuyệt tin tức. Từ Ô Môn thuộc Thăng Long đến Hạ Hồi thuộc Thượng Phúc, giặc Thanh dựng đồn liền nhau, gác đại bác, ngoài đồn thì chôn địa lôi, phòng bị rất kiên cố.

Nửa đêm mùng 3 tháng giêng xuân Kỷ Dậu (1789) quân Nam đã đến Hà Hồi bí mật vây kín lấy đồn, dùng ống loa truyền lịnh, quân sĩ dạ rần nghe như gần mấy muôn binh. Quân giặc trong đồn run sợ, không đánh mà tự vỡ tan; quân Nam đoạt hết quân tư, khí giới.

Hừng sáng mùng 5 quân Nam tiến lũy Ngọc Hồi. Trên lũy đạn bắn xuống như mưa.Vua Quang Trung ra lệnh cho quân sĩ lấy ván gỗ núp mà xung vào trận. Vua Quang Trung tự đánh voi đốc quân ở phía sau.
Quân Nam đã phá được cửa lũy, liền bỏ ván gỗ xuống đất, dùng đoản đao đánh giết. Quân giặc Thanh chống không nổi, tan rã bỏ chạy tứ phía mắc vào bẫy ngầm, địa lôi phát nổ, tử thương rất nhiều. Vua Quang Trung giục trống thúc quân đuổi nà(?)phá luôn mấy đồn Văn Ðiển, An Quyết. Ðề đốc Hứa thế Hanh, Tổng binh Trương triều Long, Thượng duy Thăng, Tri phủ Ðiền Châu, Sầm nghi Ðống đều tử trận.]
Tôn sĩ Nghị ở Sa Châu nghe báo, một người một ngựa chạy về hướng Bắc, tướng sĩ tranh đua qua cầu, khiến cầu phải gẫy mà rơi xuống nước chết đuối gần muôn người. Nước sông Nhĩ Hà không chảy được vì thây quân giặc Thanh chận lấp. Ngày ấy vua Quang Trung xua quân vào thành. Chiến bào của vua biến thành màu đen xạm vì thuốc súng.
.. Vua Quang Trung cho quân đuổi theo đến cửa ải Lạng Sơn, và lên tiếng sẽ vượt ải đuổi theo giết sạch không sót mạng nào và để tìm tung tích vua Chiêu Thống.
Người Tàu nhà Thanh kinh hoảng, từ cửa ải trở về Bắc, già trẻ dìu nhau chạy trốn. Hàng mấy trăm dặm tuyệt nhiên người và khói bếp lạnh tanh. Ðạo quân Vân Nam và Quý Châu vừa kéo xuống Sơn Tây, nghe tin Tôn sĩ Nghiỳ đại bại, cũng tìm đường trở về.
Vua nhà Thanh liền xuống chỉ cho quan Nội các Phúc Khang An thay Tôn sĩ Nghị làm tổng đốc Lưỡng Quảng, đề đốc binh mã chín tỉnh, điều binh 50 vạn(500000) nội ngày ấy đến Nam Quan kinh lý việc An Nam.
.. Khi Tôn sĩ Nghị dìu dắt nhau chạy về Bắc, các sắc thư của hắn mang theo đều rơi rớt dọc đường. Vua Quang Trung thu được, nói với Ngô thì Nhậm:” .. Việc giúp nhà Lê không phải ở bản tâm chân thật, mà chỉ mượn đó là danh nghĩa để mưu lợi. Nay sau khi thua trận, họ tất cho là nhục, hẳn là không chịu dứt can qua. Nhưng hai nước giao binh cũng không phải cái phúc cho nhân dân. Nay chỉ khéo ở lời thù tiếp ngoại giao mới có thể dứt được đao binh. Việc này phải do khanh chủ trương.”
Những sự kiện nói trên nói gì nếu không là chứng tỏ đức nhân, trí và mưu thuật của vua Quang Trung hết lòng vì nước vì dân, dù có khi phải dùng lời lẽ uyển chuyển, có vẻ tự hạ mình qua văn từ, đâu có gì đáng chê trách như ý ông NGK?
Về việc đòi lại Lưỡng Quảng, sử nhà Nguyễn cũng nhắc đến:” Vua Quang Trung thường nói với các tướng:- Ðược thêm vài năm bồi dưỡng uy lực, nhuệ khí ta nào sợ chúng”.
Năm Nhâm Tý (1792) vua Quang Trung sai làm tờ biểu cầu hôn (công chúa nhà Thanh) để thăm dò ý vua Thanh và cũng để mượn cớ gây hấn. Nhưng vua lại bịnh mà việc ấy phải thôi.( Nhà vua mất ngày 29 tháng chín năm Nhâm Tý (1792) ở ngôi được 4 năm.)”
Cuối cùng, sử gia triều Nguyễn kết tội” Nguyễn Huệ tàn ngược vô đạo, lúc đó thành Phú Xuân bị chiếm, các tôn lăng của chúa Nguyễn đều bị xâm phạm”; điều này kể cũng dễ hiểu thôi, vì hai bên là kình địch. Vả lại, trong không khí chiến tranh, sự tàn sát nhau là điều khó tránh, có khi do bản năng tự tồn, có khi quá đà, nhiều lúc vì say máu lỡ tay.. rất đáng tiếc; còn tính hung bạo gán cho Nguyễn Huệ, nếu có thật, chỉ là bản chất, huận tập từ nhiều đời, nhiều kiếp.. rất khó có thể thay đổi.

Về tài chỉ huy quân sự của vua Quang Trung, ông Nguyễn Nhã, trong sách đã dẫn, đã viết:” .. Thực ra thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ cũng đã được người cùng thời với Nguyễn Huệ xác nhận như là một sự thực không thể chối cãi. Như các giáo sĩ (Tây phương)là những người có nhiều thành kiến, không mấy thiện cảm với quân Tây Sơn, họ lại thường ví Nguyễn Huệ như là Alexander (Alexandre le Grand)-đại đế Hi Lạp, và Atilla( vua Hung Nô/Mông Cổ?), nổi danh bách chiến, bách thắng.”
Xin độc giả tìm đọc bài “ Nguyễn Huệ, một thiên tài quân sự” để hiểu thêm về nghệ thuật cầm quân của Nguyễn Huệ.
Trong bài “:Việt Thanh chiến sử” giáo sư Hoàng xuân Hãn viết:”.. Trong cuộc Việt Thanh giao chiến, Quang Trung đã lập một vũ công đặc biệt, mà mọi sử sách ta,tuy là do những kẻ phò nội địch là Nguyễn Ánh viết nên, đều ca ngợi. Giáo sư Hãn đã trích dẫn một phần trong Càn Long chinh vũ An Nam ký của Ngụy Nguyên nói về cuộc phản công của Nguyễn Huệ:” Giặc đều chở đại bác bằng voi mà xông vào trận”, dụng ý để giải thích sự bại trận của quân Thanh.

Về cuộc tiến binh và quân số nhà Thanh, theo bản dịch-trang 142-SDD:” .. Ðường tiến binh sang An Nam có ba: một là ra qua trấn Nam Quan thuộc Quảng Tây,.. hai là bởi Khâm Châu thuộc Quảng Ðông qua bể tới núi Ô Lôi, đến phủ Hải Ðông .. ba là bởi thác Hoa Liên ở huyện Mông Tự thuộc Vân Nam đi bộ tới sông Thao..
Tôn sĩ Nghị và đề đốc Hứa thế Hanh đem một vạn quân Lưỡng Quảng ra cửa quan.. Bấy giờ các thổ binh, nghĩa dũng đi theo. Tiếng rằng đại binh có vài chục vạn.”
Ở một đoạn khác, bản dịch ghi:” tr.50/a-Nhưng Tôn sĩ Nghị tham lập công bắt Nguyễn(Huệ). Quân không rút liền, mà lại khinh địch, không đặt phòng bị, sai các thổ binh, nghĩa dũng đi tản mát, để quân ở yên trong thành nhà Lê trong hơn tháng.
Họ Nguyễn (Huệ) dò biết thật hư. Cuối năm (1788) dốc tất cả binh lực ra, lại đem quân đánh úp quốc đô (Thăng Long). Thế mà quân ta còn tin lời nói dối là tới hàng, cứ êm đềm không biết gì sốt.
Ngày mồng một tháng giêng năm sau (Kỷ Dậu) trong quân đặt tiệc rượu, bày cỗ nhạc,.Ðang đêm thình lình có tin báo rằng quân Nguyễn tới đông. Bấy giờ mới thảng thốt ngăn địch.
Giặc đều chở đại bác bằng voi mà xông vào trận.Quân ta ít chống nhiều, không địch nổi. Trong đêm tối tự dày xéo lẫn nhau.
Lê Duy Kỳ đem gia đình trốn trước. Quân Vân Nam (ở Sơn Tây) nghe tiếng súng rậy trời, cũng lui chạy.
Tôn sĩ Nghị giành qua sông Phú Lương, rồi lập tức đẵn (chặt?) cầu phao để dứt với phía sau mình. Bởi vậy, quân ở bờ Nam, đề đốc Hứa thế Hanh, tổng binh Trương triều Long trở xuống, quan binh phu dịch hơn vạn người đều bị chết đuối.
Sĩ Nghị chạy về trấn Nam Quan, đốt hoặc bỏ hết ngoài cửa quan lương thực khí giới thuốc súng vài mươi vạn(cân). Quân và ngựa trở về không đầy một nửa...
Xin lưu ý những con số này có thể bị giảm bớt để che đậy sự thất trận nhục nhã của quân nhà Thanh.

.. Cuối cùng, xin trích dẫn một vài thư từ trao đổi của giáo sĩ Tây phương thời ấy, còn lưu giữ ở Văn Khố Quốc Gia Pháp-Paris, số f/5 A-22 qua bản dịch của ông Ðặng phương Nghi để kết thúc bài nhận xét ngắn này.
Trong một nhật ký của Giáo hội (Thiên Chúa giáo) Bắc Kỳ .. có ghi:” .. Hoàng đế (Càn Long) cho gửi 300.000 người vừa đi bộ lẫn đường bể sang (An Nam) cứu vua Chiêu Thống chống quân Tây Sơn..”- tr. 194-SDD.” “ Ngày 17/11, một phần quân đội Trung Hoa vào thủ đô cùng với vua Chiêu Thống.... Viện binh Trung Hoa gồm độ 280.000 người, một nửa đóng trong thành phố, nửa còn lại ở bên kia sông.”

Thuật lại trận đánh Hà Hồi ? nhật ký ghi”.. Quang Trung .. đến chung sức, khuyến khích đội ngũ ông nhưng khi thấy họ chiến đấu không được hăng hái lắm ông liền bỏ voi và dùng ngựa. Theo lời đồn, ông đeo hai cái đoản đao (gươm) và chạy ngang dọc chém rơi đầu nhiều sĩ quan và binh lính.. Ông luôn mồm hô xung phong và lúc nào cũng ở trận tuyến đầu... Theo bản trần thuật sát sự thật nhất, quân Trung Hoa đã thiệt hại trong trận này hơn 10.000 người..”

Trong thư của ông La Mothe gửi ông Blandin, có đoạn ghi:”.. Ngay đến hoàng đế Trung Hoa cũng có vẻ nể vì Tân Attila (ám chỉ Nguyễn Huệ) vì ngài mới vừa phong ông làm vua Bắc Kỳ qua trung gian một vị đại sứ, quên cả việc 50.000 binh lính Trung Hoa đã chết vì tay Tiếm vương năm ngoái chỉ trong một cuộc giao chiến (thôi); trận đó quân Trung Hoa được trang bị đầy đủ khí giới, từ súng cho tới gươm và đông gấp mười quân Tiếm vương.”

Chúng tôi nghĩ những tư liệu dẫn trên đã tạm đủ nói lên sự thật về chiến thắng Xuân Kỷ Dậu và tài đức vua Quang Trung, trái với ý kiến của ông Nguyễn Gia Kiểng trong cuốn “Tổ Quốc Ăn Năn”.


NAM PHỐ & DƯƠNG HUỆ ANH

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Web Database