Thuật điêu khắc Champa

  Nghệ thuật điêu khắc Chămpa (chàm) nổi tiếng thế giới, được trân trọng lưu giữ bởi các nhà sưu tập và các viện bảo tàng lớn ở trong nước và nước ngoài nhưng có lẽ nó được tập trung đầy đủ nhất ở Bảo Tàng Chàm (Thành Phố Ðà Nẳng Việt Nam)

   Bảo tàng Chàm trưng bày theo các khu vực chính như sau: 

   Nổi bật nhất là trung tâm Trà Kiệu, Ðông Dương, Mỹ Sơn và Tháp Mẫn. Thời kỳ phát triển rực rở của điêu khắc Chămpa thế kỷ VII đến thế kỷ VIII vớI những kiện tác như Ðài thờ lể cưới công chúa Sita - Trà Kiệu, đài thờ Mỹ Sơn, bàn thờ và đường tròn Ðông Dương, đài thờ vũ nữ Trà Kiệu, chân dung nữ thần Ðê-vi...

  Khu vực Mỹ Sơn giới thiệu những hiện vật tượng trưng cho những chủ đề huyền thoại tôn giáo đó là nhóm thất tú (bảy Linga), các nữ thần Uma Laskami, Sarasvati, các chiến binh, thần mặt trời (ngựa), thần Brahma (ngổng), nữ thần Skanda đứng trên chim thần... Loại hình Mỹ Sơn Quảng Trị (Ða Nghi) có nhiều tượng vũ nữ Apsaras trong vũ điện mềm maị, quyến rũ, những chim thần Garuda khỏe khoắn. Chỉ riêng thánh địa Mỹ Sơn đã có một tổng thể kiến trúc, điêu khắc, đánh dấu tái năng lổi lạc của nghệ nhân Chămpa. Vẻ đẹp của Mỹ Sơn có thể sánh với các kỳ quan ở khu vực Ðông Nam Á như Angko (Căm-pu-chia), Poropudua (Indonesia), Pangau (Mianma). Cuối năm 1999, UNESCO đã xếp Mỹ Sơn vào danh sách di sản thế giới.

  Khu vực Trà Kiệu Quảng Ngãi thế kỷ VII-VIII phong cách gần gũi với Mỹ Sơn với những đài thờ sư tử, voi, Garuda, macara, nữ thần Lasmi, thầy Siva múa...

  Khu vực Ðông Dương là khu vực ổn định nhất về số lượng hiện vật và trật tự niên đại với các tượng thầy tu, hộ pháp dữ tợn, thần Siva ngồi trên bộ tượng có hoa văn trang trí mềm mại.

  Quảng Bình là khu vực đệm, giao thoả giữa hai vùng văn hóa Bắc - Nam, các tác phẩm điêu khắc Chămpa phát hiện ở đây còn in đậm dấu vết những hoa văn hình học trên đồ đồng Ðông Sơn như trên tượng Bồ tát Tara, hai viên gạch tượng trưng loại gạch tìm được ở cố đô Hoa Lư (Ninh Bình) thời Ðinh - tiền Lê.

  Khu vực Tháp Mẫm Bình Ðịnh đaị diện cho giai đoạn cuối, giai đoạn suy tàn của điêu khắc Chămpa. Ðường trang trí chiếm khá nhiều cùng với tượng vũ nữ, Garuda ở góc bộ tượng, Garuda nuốt rắn, sư tử trụ thần gác cửa, Makara rồng, đường trang trí hổ phù, hạt ngọc, chim thần Kinavi...

  Ở góc phần Tây Nguyên (Kontum) có hai hiện vật là tấm bia và tượng thần Siva chứng tỏ ảnh hưởng của nền điêu khắc các dân tộc Tây Nguyên vào điêu khắc Chămpa thế kỷ XVI.

   Ở vườn bảo tàng Chămpa rải rác hiện vật của các thời kỳ là bộ bốn con voi thuộc phong cảnh Quảng Nam thế kỷ VII-VIII, Makara nuốt Garuda thuộc phong cách Trà Kiệu thế kỷ VII-VIII, trụ cột hộ pháp thuộc phong cách Phong Lệ Chương Mỹ Quảng Nam thế kỷ VII-VIII, hai sư tử góc thuộc phong cách Tháp Mẫn thế kỷ XIII.

  Ðiêu khắc Chămpa gắn liền với những công trình kiến trúc, đền đài, thành quách, tháp thờ nằm rải rác suốt dọc miền trung Việt Nam. Bằng tài năng điêu khắc tuyệt vời, các nghệ nhân chămpa cổ đã đánh thức dậy những tảng đá âm u, mịt mù thành hiện thực sinh động trong nhận thức tôn giáo kỳ bí nhưng đã toát lên vẻ đẹp cường tráng, đầy sinh lực dồi dào bất tận. Ðiêu khắc Chămpa tràn đầy vẻ đẹp con người được núp dưới những chủ đề huyền thoại của thần linh và tôn giáo.

  Ðiêu khắc Chămpa nói riêng, nghệ thuật Chămpa nói chung đã hình thành, hưng thịnh và suy tàn trong vòng mười thế kỷ từ thế kỷ VII đế thế kỷ XVI. Tuy không phát triển được lâu nhưng những gì còn giữ lại của điêu khắc Chămpa đặc sắc đã trở thành di sản vô gía của nước ta. Trân trọng và giữ gìn các di sản ấy cho muôn đời sau là nhiệm vụ nặng nề của các thế hệ người Việt Nam trước kia, ngày nay và mai sau.

Nhà nghiên cứu Mỹ thuật Nguyễn Văn Huyên

Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam