| |
Lễ hội mùa xuân và hội
hát Quan họ
Cho đến tận ngày nay, dân gian vẫn truyền nhau về những
lễ hội Quan họ nổi tiếng của một số làng Quan họ gốc như:
Lim, Diềm, Bịu, ó, Nhồi, Bùi, Ḅ, Nưa… với những câu ca:
“Mùng năm hội ó
Mùng sáu hội Nhồi
Mùng bẩy hội Bùi…”
Hoặc
“Mùng năm hội ó
Quan họ dồn về
Hội vui vui lắm
Chưa kịp đi tắm
Chưa kịp gội đầu
Giầu chưa kịp têm
Cau chưa kịp bổ
Miếng lành miếng xổ
Miếng lại quên vôi
Người có yêu tôi
Th́ người cầm lấy”.
Giống như lễ hội của các làng khác, lễ hội của các làng
Quan họ cũng có hai phần: phần lễ và hội. Phần lễ là để
thờ Thần (Thánh), Phật nhằm thỏa măn nhu cầu tâm linh là
“cầu may”-tức cầu cho Thần, Phật phù hộ cho dân an vật
thịnh, mùa màng phong đăng ḥa cốc. Phần hội là diễn ra
các tục tṛ dân gian vui chơi giải trí như: tuồng, chèo,
ca trù, quan họ, vật… nhằm thư giăn sức dân sau những
ngày mùa vụ vất vả trong năm. Khác với lễ hội của các
làng khác, lễ hội của các làng Quan họ thường có tục hát
Quan họ diễn ra cả phần lễ và phần hội. Quan họ phần lễ
là để hát những làn điệu cổ có nội dung ca ngợi công đức
của Thần, Phật cầu may cho dân làng. Quan họ phần hội là
để các liền anh, liền chị của các làng đến dự hội hát
đối đáp giao lưu, mang đậm văn hóa lễ nghĩa của một vùng
quê hàng ngàn năm văn hiến.
Vào những ngày hội của các làng Quan họ, các liền anh,
liền chị Quan họ cùng quư khách thập phương nô nức đến
trảy hội, bởi sức hấp dẫn của các lễ hội Quan họ là
người ta được thưởng thức văn hóa Quan họ từ lề lối sinh
hoạt cho đến lời ca tiếng hát ngọt ngào, sâu lắng t́nh
nghĩa con người. Đối với các làng Quan họ “kết chạ” với
nhau như: Diềm-Bịu, Bồ Sơn-Y Na-Khả Lễ… th́ không những
họ coi nhau như anh em ruột thịt trong cuộc sống hàng
ngày, mà những ngày đ́nh đám hội hè là dịp để sinh hoạt
giao lưu văn hóa Quan họ, thắt chặt thêm mối quan hệ đầy
tính nhân văn giữa hai làng. Thường th́ từ vài ngày
trước hội, làng có hội cử đôi Quan họ sang làng Chạ (bạn)
để có nhời mời Quan họ bạn. Đúng hẹn, Quan họ chủ nhà sẽ
ra tận đầu làng đón bạn (khách) “tay bắt mặt mừng” bằng
những câu ca Quan họ nghe ngọt ngào, lịch thiệp, tế nhị,
ví như:
“Ngày ngày ra đứng cổng làng
Trông về Quan họ mà mua lấy sầu
Ai làm mặt ủ mày chau
Ai làm đến nỗi nhớ nhau đi t́m
Ước ǵ đôi cánh như chim
Bay đến Quan họ để xem thế nào
Xem rằng ư ở làm sao
Nước th́ không khát, nhưng
khát khao t́nh”.
Khi đón được bạn, khách, Quan họ chủ nhà sẽ đưa bạn vào
đ́nh, chùa hát thờ Thần, Phật để cầu may, ví như:
“Chúng em ra tận đầu làng
Nghe lời thày dạy đón già thập phương
Lễ này có quả có hương
Dâng lên tam bảo Người biên đôi ḍng
Người biên là tấm ḷng thành
Mong người phù hộ an khang cửa nhà”.
Sau phần lễ là phần hội, Quan họ chủ nhà đưa bạn tham
gia phần hát hội. Các liền anh, liền chị Quan họ từng
tốp hát đối đáp giao duyên say sưa bên nhau ở sân đ́nh,
sân chùa, tràn cả xuống những vạt núi, đồi, ruộng và
trên ao hồ quanh đ́nh, chùa và đây chính là phần hấp dẫn
nhất của các lễ hội Quan họ. Sau khi tham gia hát hội,
Quan họ chủ nhà đưa bạn ḿnh về “nhà chứa” để hát canh
Quan họ với nhau. Vào canh hát Quan họ, bao giờ Quan họ
chủ nhà cũng mời trầu nước bằng những cử chỉ, lời ca
cung kính, tế nhị, như: “Nhất niên nhất lệ, đầu xuân năm
mới, hội lệ làng em được đương Quan họ sang thăm đất
nước làng em, trước là lễ Thần Phật, sau là văng cảnh
thăm đ́nh chùa, xin mời đương Quan họ liền anh xơi trầu,
xơi nước cho chị em chúng em được bằng ḷng”. Tiếp theo
Quan họ mời nhau hát rất khéo và trong canh hát bao giờ
người ta cũng hát đôi, hát đối. Giữa canh hát Quan họ
chủ nhà mời bạn xơi cơm, nước, bánh, quả. Mặc dù cỗ Quan
họ rất to, nhưng Quan họ chủ nhà mời mọc khiêm tốn, tế
nhị. Không những trong khi ca hát với nhau, mà n_ cả khi
sinh hoạt ăn uống, Quan họ luôn luôn mời mọc nhau bằng
những làn điệu lời ca ngọt ngào, lịch thiệp, tế nhị. Sau
đó Quan họ chủ nhà sẽ mời bạn về từng thành viên trong
bọn Quan họ để thăm hỏi động viên cha mẹ, anh em và tặng
quà cho nhau.
Kết thúc hội, Quan họ chủ nhà lại đưa tiễn bạn ra về tận
cổng làng. ở đấy, họ c̣n giùng giằng quyến luyến bằng
những lời ca, tiếng hát nghe sâu nặng ân nghĩa t́nh
người, ví như:
“Người ơi, người ở đừng về
Người về em vẫn khóc thầm
Đôi bên vạt áo ướt đầm như mưa…”
Như vậy, hội các làng Quan họ mặc dù chỉ diễn ra trong
thời khắc, song dư âm về sự mến mộ, cung kính, lịch
thiệp, tế nhị cùng lời ca tiếng hát ngọt ngào, sâu sắc
của Quan họ chủ nhà đă măi măi đi vào t́nh cảm của các
làng Quan họ bạn, cũng như quư khách thập phương. Và đầu
xuân năm mới với những lễ hội của các làng Quan họ đă
trở thành biểu tượng của văn hiến xứ Kinh Bắc - Bắc Ninh. |
