| |
Lễ hội Chùa Trông
Lễ hội
Hải Hưng
Chùa Trông nguyên có tên là
Chùa Tông, Đại Nam nhất thống chí ghi là đền thờ Minh Không thiền sư, họ
Nguyễn, tự Chí Thành. Thời phong kiến thuộc xă Hán Lư, tổng Văn Hội,
huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng. Từ năm 1947, Hán Lư là một thôn thuộc xă
Hưng Long, huyện Ninh Giang
Chùa Trông do Minh Không
thiền sư xây dựng từ thời Lư (TK XI). Chùa thờ Phật và đức thánh Nguyễn
Minh Không.
Nguyễn Minh
Không sinh 14/9 năm Bính Dần , thời Lư, nguyên có tên là Nguyễn Chí
Thành, quê xă Đàm Xá , huyện Trường An (Ninh B́nh), quê ngoại ở Hán
Triền tức Hán Lư hiện nay. Minh Không là một nhà sư nổi tiếng ở thời
Lư., khi viên tịch (26.3 năm Giáp Tuất) được thờ ở nhiều nơi, trong đó
có chùa Trông.
Chùa Trông được xây dựng từ
thời Lư, đến thời Nguyễn , quan thượng thư Thượng Đoàn tôn tạo theo kiểu
nội công ngoại quốc gồm : Tam quan nội, tam quan ngoại, tắc môn, giải
vũ, nhà mẫu, chùa kiểu chữ đinh, đền Đức Thánh kiểu chữ đinh rất đồ sộ.
Công tŕnh đă bị tàn phá trong kháng chiến chống Pháp, chỉ c̣n lại hệ
thống tam quan và một số cổ vật. Tam quan chùa Trông là công tŕnh kiến
trúc nghệ thuật lớn ở thời Nguyễn. Chùa hiện nay đă được khôi phục nhưng
chưa được như xưa.
Hội chùa Trông
bắt nguồn từ kỷ niệm ngày mất của thiền sư Nguyễn Minh Không từ thời Lư.
Đây là lễ hội lớn nhất vùng Hạ Hồng xưa và đă được ghi vào lịch sử dân
tộc. Hội kéo dài 16 ngày, từ 15/3-1/4.
Ngày 15/3, lễ
thỉnh kinh, rước nước, tổ chức rước kiệu rất trịnh trọng ra sông Luộc
lấy nước cúng.
Ngày 16, lễ
rước Thành Hoàng và tế tại chùa.
Lễ hội chùa
Trông là lễ hội chung của hai làng Hào Khê và Hán Lư, v́ xa xưa nguyên
là một làng. Sau khi chia tách, mỗi làng có một đ́nh. Đ́nh Hán Lư thờ
thành hoàng là Đường Cát đại vương , một vị tướng của Khúc Thừa Dụ có
công đánh giặc Đường ở TK X. Đ́nh Hào Khê thờ thành hoàng là Lư Chiêu
Hoàng, vua cuối cùng của triều Lư. Như vậy ngày hội phải tế 3 vị, gồm
hai thành hoàng và một thiền sư. ở đây chỉ có tế nam, trang phục theo
truyền thống gồm 3 mạnh bái, 16 bồi tế. Tên huư kiêng các từ: Minh, Lệ,
Chiêu, Ứng.
Quy tŕnh tế gồm ngũ tuần:
Tuần nhất: Dâng hương hoa.
Tuần nhị: Dâng đăng trà.
Tuần tam: Dâng quả thực.
Tuần tứ: Đọc chúc văn.
Tuần ngũ: Lễ Tất
Sau lễ đức
Thánh và nhị vị Đại vương là các tṛ vui dân gian kéo dài ba bốn ngày.
20/3, Lễ rước
xuất Đông nhập Tây. Lễ này có từ khi xây dựng tam quan. Cổng phía
Bắc ghi 3 chữ Bắc địa đầu-nghĩa là làng Hán Lư ở phía bắc. Cổng
phía Nam ghi 3 chữ Nam thiên động- làng Hào Khê là động ở phía
nam. Đoàn rước gồm: Kiệu bát hương, kiệu Đức thánh, hai kiệu Thành
hoàng, kiệu Thánh mẫu. Kiệu này do nữ thanh đồng khiêng. Đoàn rước đi
qua cổng phía đông, đi quanh hai làng , về cổng phía tây.
Tối 25/3, mỗi giáp một mâm
cỗ cúng tại đền Đức thánh, đọc kệ kể tiểu sử của Người.
26-30/3, tế lễ Đức thánh và
Thành hoàng. Sau tế có lễ dâng hương do một đội múa gồm 16 người thực
hiện trước tượng Đức thánh theo điệu Hoa chúc, Giao liên, mô phỏng múa
cung đ́nh. Trong những ngày lễ hội có các tṛ diễn dân gian
Sáng 1/4, tổ chức rước
Thành hoàng về các đ́nh, kết thúc hội.
Phần chia cỗ: Nếu tế bằng
trâu ḅ, th́ thủ biếu tiên chỉ một nửa, c̣n lại chia ba, một phần biếu
già làng từ 60 tuổi trở lên, một phần biếu chức sắc, một phần biếu những
người hành văn. Thịt chia theo đầu người từ hương ẩm trở lên.
Hội chùa Trông bao giờ cũng
mời đại biểu chùa Hoa Vân đền Tân La ( Quỳnh Phụ, Thái B́nh). Đền Tranh,
đền Trung Hoà ( Ninh Giang) . Trong những ngày hội, nhân dân Đào Phố, xă
Hồng Phúc thường rước Thành hoàng lên chùa Trông dự cho hết hội, gọi là
rước chạ.
Hội chùa Trông nay vẫn đông
vui, nội dung khá phong phú không kém hội xưa.
Lễ hội Chùa Muống
Chùa Muống
tên tự là Quang Khánh tự, trước Cách mạng thuộc xă Dưỡng Mông, tổng Phù
Tải, nay là một thôn thuộc xă Ngũ Phúc , huyện Kim Thành. Chùa ở tả ngạn
sông Văn úc.
Tương truyền,
vào thời Lư Công Uẩn, dân đến khai khẩn vùng đất Dưỡng Mông, buổi đầu
khai phá , đất chua phèn, chỉ có rau muống là nguồn thức ăn chính. Sau
khi đất được cải tạo, trồng được hoa mầu và cây lương thực, cư dân đông
đúc, lập thành làng. Để nhớ những ngày đầu gian khổ sống nhờ rau muống,
những già làng đề nghị đặt tên là Dưỡng Mông, c̣n nghĩa là nhờ cây rau
muống mà tồn tại.
Chùa Quang Khánh là một trong những ngôi chuà được xây dựng sớm ở đất
Kim Thành, đến thời Trần do sư Tuệ Nhẫn, một môn đệ của thiền phái Trúc
Lâm chủ tŕ xây dựng hoành tráng. Đến thời Nguyễn chùa có trên 120
gian, có tài liệu ghi là 124 gian, 32 tháp sư, hàng trăm pho tượng cổ và
nhiều bia kư có giá trị .Chùa được quy hoạch trên khuôn viên rộng
15.000m2. Quang Khánh là ngôi chùa lớn và nổi tiếng của Hải Dương. Lê
Thánh Tông hai lần viếng thăm đều có thơ khắc vào bia đá. Năm 1947, do
chiến tranh, chùa bị phá huỷ hoàn toàn. Sau ngày miền Bắc giải phóng,
chùa bắt đầu được khôi phục, đến nay cũng chỉ đạt một phần nhỏ của kiến
trúc cũ. Riêng hệ thống tháp vẫn được bảo tồn như xưa.
Tuệ Nhẫn nguyên là Vương Thiên Huệ, hiệu Quán Viên, pháp hiệu Tuệ Nhẫn,
biệt hiệu là Thánh tổ Non Đông, quê tại Dưỡng Mông. Cha mất sớm nhưng
Thiên Huệ có ư chí từ nhỏ, rất chăm chỉ học hành, thấu triệt các sách.
19 tuổi di tu ở chùa Báo Ân, thụ giới sư Nghĩa Trụ, Chân Giám . Tuệ Nhẫn
là một cao tăng đồng thời c̣n là một lương y. Ông có công xây dựng nhiều
chùa lớn như: Vĩnh Nghiêm (Chí Linh), Siêu Loại (Bắc Ninh), Đông Khê, Do
Nha (Hải Pḥng)[1][1][1]Ông
đă chữa khỏi mắt cho vua Trần Minh Tông. Nhà sư viên tịch ngày 27 tháng
giêng, năm ất Sửu, Khai Thái thứ hai(1325). Tuệ Nhẫn không chỉ là một vị
cao tăng mà sau khi mất c̣n được tôn làm Thành hoàng làng.
Hội chùa Muống bắt nguồn từ kỷ niệm ngày mất của sư Tuệ Nhẫn, như vậy
hội đă có truyền thống từ đầu TK XIV, mang hai yếu tố Thần và Phật.
Thông lệ , hội bắt đầu từ 24-26 tháng giêng, 26 là ngày trọng hội.
Ngày 24 làm lễ nhập tịch, cỗ chay gồm hoa quả, bánh dầy, bánh nếp[1][1][1]Sư
săi tụng kinh cả đêm, không khí thật sôi nổi.
Ngày 25, theo lệ là ngày rước bánh dầy quanh chùa trước khi đưa vào
tiền đường thờ Thánh tổ. Đây là một nghi thức mong mùa màng bội thu
Ngày 26, lễ tập ngơi,
thực chất là một cuộc tập dượt chuẩn bị cho ngày đại lễ. Trong ngày tổ
chức tập rước kiệu, chuẩn bị chu đáo các thứ cho trọng hội, buổi tối ,
các sư làm lễ mộc dục.
Ngày 27 là ngày trọng hội, khách đến dự rất đông từ sáng sớm. Lễ rước
thực hiện như ở các đền và đ́nh làng, gồm có bát biểu, tàn , long, đ̣n
bát cống rước tượng Thánh tổ Non Đông, Thánh phụ, Thánh mẫu. Đoàn rước
diễu xung quang chùa rồi ra tam quan làm lễ, xong lại chuyển vào chùa để
các thần tượng được an vị. Hội kết thúc vào đêm 27.
Hội chùa
Muống là lễ hội lớn của Hải Dương, thu hút hàng vạn người tham gia.
Hội chùa Muống hiên
nay vẫn được duy tŕ tuy không được như xưa. Một số thuần phong mỹ tục
vẫn tồn tại như: vào những ngày hội, các cụ bà phân công nhau đứng hàng
dài trước cửa chùa, bưng cơi trầu, niềm nở mời khách thập phương, gây
thiện cảm từ đầu cho khách đến dự hội.
Lễ
Hội Côn Sơn
Côn Sơn là một di tích và danh thắng được lịch sử ghi nhận từ bẩy
thế kỷ trước. Đây là chốn Phật tổ của thiền phái Trúc Lâm Việt Nam, nơi
Đại tư đồ Trần Nguyên Đán dựng Thanh Hư động, vào thời Long
Khánh(1373-1377), nơi Nguyễn Trăi sống thuở niên thiếu và những năm
tháng cuối đời.
Côn Sơn thời Trần thuộc xă Chi Ngại, huyện Phượng Sơn (Phượng Nhăn),
phủ Lạng Giang, xứ Kinh Bắc. Đầu TK XVIII, được cắt chuyển về huyện Chi
Linh, trấn Hải Dương. Sau Cách mạng tháng Tám, thuộc xă Cộng Hoà , huyện
Chí Linh .
Côn Sơn một năm có hai mùa hội,
Hội mùa xuân bắt nguồn từ kỷ niệm ngày mất của Trúc Lâm
đệ tam tổ Huyền Quang(22/. Hội mùa thu bắt nguồn từ kỷ niệm ngày mất của
Nguyễn Trăi (16/8). Hội xuân có từ sau khi Huyền Quang qua đời(1334),
hội thu h́nh thành từ năm 1962, thực sự trở thành hội lớn từ năm 1980,
khi Nguyễn Trăi được tôn vinh là Danh
nhân văn hoá thế giới.
Quy mô hội thời Trần chưa rơ, từ thời Lê đến trước năm
1945, hội xuân không lớn nhưng giữ vai tṛ quan trọng của Phật giáo Việt
Nam nên đă được Đại Nam
nhất thống chí ghi nhận.
Hội không chỉ của tín đồ Phật giáo mà c̣n dịp du xuân của thanh niên.
Hội bắt đầu vào rằm tháng giêng, kết thúc vào 22 tháng giêng. Nay hội
kéo dài suốt tháng giêng nhưng trọng hội vẫn vào ngày 18. Hội thuần tuư
về tôn giáo. Các cụ bà đến đây tụng kinh niệm Phật, thanh niên leo núi
du xuân. Buổi tối có các tṛ diễn dân gian. Hội xuân tuy là hội chùa
nhưng khách đến chủ yếu là thanh niên, nên có thể nói Hội xuân Côn Sơn
là hội của thanh niên. Hội khá đông, mỗi năm có tới hàng chục vạn khách,
tuy thế số khách sang Kiếp Bạc rất ít , chỉ bằng 1/5 khách của Côn Sơn
Hội thu trùng với hội Kiếp Bạc, đây là một thứ hội kép,
hội liên danh Côn Sơn -Kiếp Bạc, bởi hai di tích chỉ cách nhau 6km và
đường qua lại khá thuận tiện. Trong số khách đến Hội Kiếp Bạc có tới 2/3
sang Côn Sơn, ngược lại , khách đến hội thu Côn sơn đều sang Kiếp Bạc.
Như vậy khách đến hội thu Côn Sơn chỉ bằng 2/3 lượng khách của Kiếp Bạc.
Hội thu Côn Sơn kéo dài suốt tháng 8, trọng hội là ngày 18 , mặc dầu giỗ
Nguyễn Trăi vào ngày 16.
Hội xuân và hội thu Côn Sơn là hai lễ hội bắt nguồn từ
kỷ niệm ngày mất của danh nhân, nhưng tính kỷ
niêm rất mờ nhạt mà chỉ
nặng về du lịch và tín
ngưỡng.
Hội xuân và hội thu Côn Sơn rất lớn nhưng ở đây không có
truyền thống hội chợ. Hàng quán tuy có nhưng chủ yếu phục vụ ăn uống và
lưu niệm mà thôi
Lễ Hội Đền Cuối
Đền Cối Xuyên nôm gọi là đền Cuối, thời Trần thuộc trang Cối Xuyên,
năm 1672, đổi thành Hội Xuyên, sau Cách mạng thuộc xă Nghĩa Hưng, nay
thuộc thị trấn Gia Lộc, huyện Gia Lộc. Đền Cối Xuyên thờ Nguyễn Chế
Nghĩa, một danh tướng thời Trần , từng tham gia hai cuộc kháng chiến
chống Nguyên Mông. Hội đền Cuối bắt nguồn từ kỷ niệm ngày mất của Nguyễn
Chế Nghĩa(27.8). Hội diễn ra trong 3 ngày, từ 26-28.8
Trước vào đám 3 ngày, các thôn Cuối, Đại, Rỗ làm lễ tảo mộ tại khu
lăng Đại vương. Trong 3 ngày vào đám không tổ chức rước kiệu v́ kiệu đă
được rước từ đầu tháng giêng. Ba làng Đại Liêu, Hội Xuyên, Vĩnh Dụ đều
tổ chức rước Kiệu vào băi Bái Quan để tế lễ, hôm sau lại rước về làng.
Trong những ngày hội, có nhiều loại cỗ cúng Đại vương. Làng có 12 giáp ,
mỗi giáp làm một loại cỗ. Đây là một điển h́nh của hội đền Cuối.
Trong 3 ngày lễ hội, ngày đầu cúng bằng cỗ
ngũ quả , bày theo kiểu Thượng
tam long, hạ tứ linh. Những ngày sau cúng bằng các loại cỗ.
Cỗ
đường: Gồm các loại bánh như: Bánh dầy , bánh cốm , bánh phu thê,
bánh trôi, bánh chay, bánh nướng, bánh do, bánh bột lọc[1][1][1]Trên
mặt bánh dán chữ thọ bằng giấy hồng điều. Bánh cốm, bánh gio, bánh bột
lọc gói bằng lá chuối tươi, buộc lạt nhuộm đổ.
Cỗ thầu:
Gồm các loại thịt: luộc, nấu đông, gị , nem, chả, nem chạo, ninh, mọc[1][1][1]Các
món đều đựng trong bát lớn.
Cỗ tam
sinh: Về tam sinh mỗi nơi quan niệm một khác, ở đây tam sinh là
lợn, gà ,ngan hoặc ngỗng. Ba con vật này làm thịt xong, để thịt sống,
tạo dáng như c̣n sống, trang trí giấy hồng điều, cúng thần xong, chia
cho các giáp làm cỗ.
Cỗ ḅ thui:
Ngày thứ ba, mổ ḅ, thui. Thui xong, mang cả con ḅ và chậu tiết vào tế
thần. Tế xong , giáp đăng cái khiêng ḅ về làm cỗ, chia phần.
Ngoài các loại cỗ là tṛ vui dân gian như đấu vật, đập
niêu, đặc biệt là tṛ đánh
thó hay c̣n gọi là đánh
gậy. Đây là vơ thuật truyền thống có từ thời Trần mà Nguyễn Chế Nghĩa là
người rất điêu luyện. Đánh thó được thực hiện hai người một , cùng lứa
tuổi với cây gậy dài chừng 1,7m. Tṛ chời này nhằm duy tŕ truyền thống
thượng vơ từ thời Trần, đồng thời c̣n là một nghi lễ.
Hiện nay hội làng cuối vẫn được duy tŕ, nội dung khá phong
phú nhưng các loại cỗ không c̣n như xưa.
Hội
Pháo Đất Minh Đức
Trong các tṛ chơi dân gian, pháo đất có lịch sử khá sớm, tồn tại
trên phạm vi rộng ở đồng bằng Bắc bộ ,trọng tâm là hai huyện Tứ Kỳ và
Ninh Giang. Tại xă Minh Đức, tṛ chơi pháo đất được toàn dân hưởng ứng
và trở thành lễ hội mùa xuân hàng năm, thường tổ chức vào tháng 3, không
có ngày cố định.
Minh Đức là một vùng đất cổ, có con người cư trú từ đầu công nguyên.
Vào TK XVII, có ông Nguyễn Thế Mỹ là một tướng quân có nhiều công trạng
với triều Lê. Ông đă hưng công tôn tạo chùa Đông Dương có quy mô 54 gian
khá hoành tráng. Công tŕnh tuy bị hư hại trong kháng chiến chống Pháp,
nhưng c̣n nhiều cổ vật có giá trị nên đă được xếp hạng quốc gia.
Hội pháo đất của Minh Đức theo truyền thuyết có từ thời
Hai Bà Trưng. Hội diễn ra từ tháng giêng đến tháng tư âm lịch, kết hợp
với hội chùa và đ́nh đám của các làng. Sau khi tế lễ Thành hoàng xong là
bắt đầu hội thi pháo. Trước hết các xóm thi với nhau, chọn đội mạnh thi
đấu ở cấp xă. Xă chọn đội mạnh thi đấu với các xă của huyện. Để có thể
thắng cuộc, pháo thủ phải là người khoẻ , nắm chắc kỹ thuật từ khâu chọn
đất, luyện đất, nặn pháo và đánh pháo.
Pháo nặn h́nh bầu dục, bằng đất luyện kỹ, dầy khoảng
4cm, dài từ 80-100cm, rộng từ 40-60cm. Tiếp theo là lên khung pháo, vê
mép hay c̣n gọi là mông
con. Nặn xong, lấy que tre rạch một đường xung quanh mông con và một
gạch ngang tạo thành mơm pháo, rồi lấy tay miết lại. Khi đánh cần chọn
2-3 người phục vụ cho một người đánh, v́ pháo khá nặng, mỗi quả tới
30-40kg. Người gieo pháo gọi là pháo thủ. Pháo thủ đứng thế hai chân mở
rộng bằng vai, nâng pháo lên ngang vai, kẹp tay vào nách cho vững, lấy
đà đập pháo về phía trước vào bàn gieo pháo. Bàn gieo pháo là một khoảng
sân nhỏ đập phẳng, hơi nghiêng về phía pháo thủ. Nay bàn gieo pháo làm
bằng bê tông, đến hội mang ra dùng, hết hội cất đi để năm sau dùng tiếp.
Ngày xưa pháo thủ đóng khố cởi trần, nay mặc quần dài, áo cộc tay. Khi
đánh pháo, đồng đội reo ḥ cổ vũ rất sôi nổi để tăng sức mạnh và niềm
tin cho pháo thủ.
Cách tính
điểm: Pháo nổ nhưng không văng mông con hoặc có văng nhưng không đạt
kích thước quy định (40cm), mông con văng ra nhưng đứt đoạn gọi là pháo bị
bổ. Pháo đánh xuống không có tiếng kêu gọi là pháo
xịt. Tất cả những trường hợp trên đều không được tính điểm.
Trường hợp được tính điểm: Pháo nổ văng hết mông con,
mông con ra đến đâu đo đến đó (lấy mơm xa nhất). Trong một lần đánh hay
tổng số các lần đánh, người nào có số đo mông con dài nhất người ấy
thắng
Đánh pháo đất là một nghệ thuật, chỉ có người nông dân suốt
đời gắn bó với đất , hiểu ngọn ngành từng thớ đất mới hy vọng trở thành
pháo thủ giỏi. Giải thưởng thường rất giản dị. Xưa thường là 5 chai rượu
Ông cụ, nay tuỳ theo quy định của từng xă và của từng năm. Tṛ chơi
pháo đất hiện nay có ở xă Quang Khải (Tứ Kỳ), Nghĩa An, ứng Hoè, Bồ
Dương, Hồng Thái, Kiến Quốc (Ninh Giang). Các xă này thường tổ chức đấu
giao hữu nhưng sôi nổi nhất vẫn là Minh Đức.
Lễ hội
chùa Minh Khánh
Chùa Minh Khánh c̣n có tên là chùa Hương Đại hay chùa Hương ở thôn
B́nh Hà , huyện Thanh Hà. B́nh Hà nguyên là trang B́nh Kha thời Lư, đến
TK XIII, Trần Nhân Tông đổi thành Hương Đại, nay thuộc thị trấn Thanh
B́nh, huyện Thanh Hà.
Hội chùa Minh Khánh bắt nguồn từ kỷ niệm ngày mất của Trần Nhân
Tông(1/11âl). Hội bắt đầu vào ngày 30/10, kết thúc vào chiều 1.11, nhưng
công tác chuẩn bị thực hiện trước đó hàng tuần không chỉ của B́nh Hà mà
của 5 xă kế cận. Thông lệ, chiều 29.10 làm lễ mộc dục, rước sắc từ đ́nh
Ngự Dội về chùa để mở hội. Hội có tục thi mâm ngũ quả và 5 loại bánh:
Bánh dầy, bánh mật, bánh ít, bánh tày, bánh gấc. Sáng 30/10, các giáp
rước cỗ và bánh về chùa cúng Vua và đức Phật, tổ chức tṛ diễn dân gian.
Chiều 1.11, tế lễ xong, chấm giải cỗ , bánh, rước sắc về đ́nh Ngự Dội,
kết thúc hội.
Trước Cách mạng, xă chia làm 12 giáp, đại diện cho 12
ḍng họ. Mỗi giáp có 21 mẫu, 9 sào, 10 thước ruộng họ. Hoa lợi của ruộng
họ được dùng vào việc họ và lễ hội. Trong những ngày hội, ông
đám chịu trách nhiệm về
các loại bánh và mâm ngũ quả.
Mâm ngũ quả có tới trên 10 đề tài khác nhau như: Cửu
long tranh châu, Cửu long bảo tháp, Long phượng ḱnh quyền, Lưỡng long
hồi đáp; Thượng tam long, hạ tứ linh; tử ṭng mẫu[1][1][1]được
tạo bằng các loại hoa quả của địa phương. Qua bàn tay nghệ nhân, mâm ngũ
quả trở thành những h́nh tượng sinh động. Đây là phong tục độc đáo của
một vùng hoa trái trù phú gắn liền với tục thờ vua c̣n duy tŕ đến nay.
Hội chùa Hương và tục thi mâm ngũ quả cùng năm loại
bánh đang được bảo tồn, duy tŕ và phát huy. Hiện nay, nghệ nhân am hiểu
nghệ thuật cổ truyền phần lớn đă qua đời. Lớp trẻ không được hướng dẫn
đến nơi đến chốn nên h́nh tượng tứ linh thường không sinh động, ngô nghê
và thiếu tính nghệ thuật.
Hội chùa đồng thời cũng là hội chợ của một vùng, v́ chùa
liền với chợ
Tṛ vui dân gian trong những ngày hội
Trong những ngày hội, ngoài
phần lễ là các tṛ diễn dân gian, những tṛ này không chỉ lấy làm vui mà
c̣n có ư nghĩa giáo dục sâu sắc. Từ tṛ diễn dân gian mà cha ông ta đă
nâng lên thành các bộ môn nghệ thuật truyền thống. Có những tṛ vui trở
thành phổ biến trong các lễ hội như : hát chèo, hát quan họ, đấu vật,
kéo co, chọi gà..., có những tṛ vui chỉ có ở từng hội, như: đánh thó ở
hội Cối Xuyên (Gia Lộc), thi quăng chài ở hội Từ Xá( Thanh Miện), thi
mâm ngũ quả ở Chùa Minh Khánh(Thanh Hà)...Dưới đây là những tṛ vui
thường thấy trong những ngày hội ở Hải Dương.
1-Hát chèo hay
c̣n gọi là chèo sân đ́nh.
Nói sân đ́nh là nói tính phổ biến, trong thực tế người ta ta có thể biểu
diễn ở sân chùa, sân đền...Chèo nguyên thuỷ không có sân khấu, người ta
giải chiếu ra sân rồi biểu diễn, người xem có thể đứng, ngồi xung quanh.
Xưa gọi là đi xem hát, v́ vừa nghe hát vừa xem biểu diễn, tức là nghe và
nh́n. Các tích chèo sân đ́nh hầu hết là tích cổ điển, như: Phạm Tải Ngọc
Hoa, Trống Trân Cúc Hoa, Trương Viên, Tấm Cám, Nhị Độ Mai, Lưu B́nh
Dương Lễ...Khi diễn ở địa phương nào, người ta lại sáng tác một vài đoạn,
lấy từ sự tích địa phương vào phần giáo đầu để được ḷng chủ và cũng vui
ḷng khách.
2-Hát ca
trù hay c̣n gọi là
hát cô đầu, khi biểu diễn chỉ có một cô đào vừa gơ sênh vừa hát một
làn điệu gọi là ca trù và
một nhạc công đánh đàn tam, một người kéo nhị hoặc hồ, bên ngoài có một
người cầm chầu, tức là người đánh trống chầu giữ nhịp, hết một câu lại
gơ tom, chát. Người
đánh trống chầu thường là các vị chức dịch trong các làng xă. Những cô
đào tài hoa có thể vừa kéo nhị, vừa gơ sênh vừa hát, không cần nhạc công.
3-Hát đúm h́nh
thành do những người đi cấy, đi cày, làm cỏ đồng, những cô cắt cỏ bên
sông với những anh lái đ̣ dọc, rồi trở thành tṛ vui trong các ngày hội
làng mùa xuân, mùa thu. Ví dụ:
Lời anh lái đ̣ dọc:
Hỡi cô cắt cỏ bên sông,
Có muốn lấy chồng th́ xuống với anh.
Lời cô cắt cỏ:
Anh ơi ghé mũi lại đây,
Để em xắn váy bước vào mũi anh.
Ngày nay người ta c̣n ghi
được một số câu hát đúm, lời thơ mộc mạc, chất phác nhưng cũng rất ư nhị,
sâu sắc, để từ đó ra đời những câu ca dao bất hủ cùng năm tháng. Quá
tŕnh hát đối đáp, người ta có thể lấy các tích trong truyện cổ, truyện
nôm, ca dao, rồi sáng tác một vài câu cho phù hợp với hoàn cảnh và t́nh
cảm của từng người, từng bên. Khi hát người ta chia làm hai phe, nam một
bên, nữ một bên, mỗi phe 5-10 người, kể cả người xui hát, đứng cách xa
nhau chừng 20-30m như ở hai bên sân đ́nh, hồ đ́nh hoặc hai bên bờ sông
hẹp để có một khoảng cách cần thiết, nhưng cũng không xa quá để khi hát
có thể nghe rơ, nếu ban ngày có thể nh́n rơ mặt nhau. Khi hát con trai
thường hát trước.
4-Hát trống Quân là
một cách hát theo nhịp một loại trống đặc biệt, lời theo thể thơ lục bát.
Theo truyền thuyết hát trống quân có từ thời Hai Bà Trưng và tồn tại đến
nay. Trống được tạo ra trên một mảnh đất bằng phẳng, người ta đào một
cái hố sâu rộng chừng 50cm, kiểu hàm ếch, trên đặt một mâm gỗ, tương tự
như một mặt trống; đóng một cọc cách hố chừng 15m, chăng một dây thừng
qua mặt mâm đến đầu cọc. Khi hát, người ta lấy một đoạn tre dài khoảng
40cm, đánh lên đoạn dây trên mặt mâm, theo nhịp hát, tạo ra một âm thanh
trầm ấm đặc biệt. Có thể thay mâm gỗ và dây thừng bằng mâm thau và dây
thép nhưng âm thanh không trầm ấm như mâm gỗ, thứ âm thanh gợi nhớ về
một quá khứ xa xăm của dân tộc. Hát trống quân cũng như hát đúm, chia
làm nhiều nhóm, nhiều lứa tuổi khác nhau; nam một bên, nữ một bên; người
ta thường đứng cách nhau 20-30m, thường hát hai bên hồ hay bên sông, hát
trống quân thường diễn ra vào mùa thu, giữa tuần trăng sáng, từ chập tối
đến nửa đêm.
5-Múa rối
nước là một loại h́nh
múa rối, sân khấu đặt trên mặt nước, người ta điều khiến con rối ngầm
dưới nước, tạo nên sự bất ngờ và sinh động, đây là một loại h́nh nghệ
thuật độc đáo của Việt Nam. Hải Dương có hai phường tṛ rối nước nổi
tiếng là Bồ Dương(Ninh Giang) và An Liệt( Thanh Hà).
6-Đi cầu
kiều hay c̣n gọi là cầu
thùm. Người ta chọn một cấy tre dài và thẳng, đặt gốc ở bờ, cách mặt
nước chừng một mét; đóng hai cọc ở ao hay hồ cách bờ 6-7 mét, buộc dây
vào ngọn tre ở tư thế thăng bằng, trên cọc có một cờ nhỏ. Ai di hết cầu,
giật được lá cờ th́ thắng cuộc. Nhiều người chỉ đi được một đoạn cầu đă
rơi xuống nước, cùng v́ thế mà gọi là cầu thùm. Tṛ vui đi cầu thùm nay
vẫn c̣n nhưng không phổ biến như xưa.
7-Bơi trải là
tṛ vui khá phổ biến ở vùng sông nước Hải Dương, bắt nguồn từ truyền
thống thuỷ chiến xa xưa. ở đền Quát(Gia Lộc) và Chùa Hào Xá( Thanh Hà)
bơi trải không chỉ là một tṛ vui mà như một nghi thức tế thành hoàng.
Thuyền bơi trải có thể đan bằng tre hoặc đóng bằng gỗ, kiểu thon dài,
mũi nhọn, lướt sóng nhẹ nhàng, dài 8-9m, mỗi thuyền có từ 14-18 người,
trong đó có một người cầm lái, một người gơ mơ cầm nhịp, mặc áo dài,
thắt lưng đỏ, c̣n lại là những tay chèo, đóng khố, cởi trần. Khi thi
người ta có thể cho từ 3-6 trải bơi cùng một lúc, nếu nhiều hơn phải
chia làm nhiều đội đấu loại trước khi vào chung kết.
8-Cờ
người cũng là cờ
tướng, bắt nguồn từ Trung Quốc, chỉ khác cờ tướng ở chỗ, quân cờ đóng
bằng nam nữ chưa vợ, chưa chồng. Nam một bên, nữ một bên. Đóng tướng, sĩ
phải là người có nhan sắc. Tướng trang
phục như vơ tướng, có hai lá cờ đuôi nheo cắm sau lưng rất oai vệ; sĩ đóng
vai quan văn, đội mũ cánh chuồn chững chạc. Quân bên nữ mạc áo dài đỏ,
chít khăn, thắt lưng xanh, đi hài thêu, môi son, má phấn. Nam mặc áo dài
trắng, áo the ngoài, thắt lưng, chít khăn khác mầu bên nữ. Tướng ngồi
ghế tựa, quân ngồi ghế đẩu; mỗi người cầm một biển gỗ, sơn son thiếp
vàng, viết tên quân cờ hai mặt, có cán chừng một mét. Khi vào chơi cờ
các đấu thủ phải qua khảo trịch. Khi đánh, hai đấu thủ vẫn đi trên bàn
cờ thông thường; đi quân nào, có thừa sai phất cờ, dóng trống để quân đi
đúng vị trí. Quân bị triệt, phải ra ngoài. Như vậy, người đi xem không
chỉ xem đánh cờ mà c̣n được xem những người đóng quân cờ.
9-Cờ Bỏi cũng
là một h́nh thức đánh cờ người, nhưng quân không phải bằng người mà chỉ
bằng những thẻ gỗ sơn son thiếp vàng, có cán dài chừng 1m, viết tên quân
cờ hai mặt, cắm vào các ô đă định sẵm trên sân. Người đánh phải tự nhấc
quân mà đi, trước khi đi phải có hiệu lệnh bằng trống bỏi. Cờ bỏi là một
h́nh thức mở rộng bàn cờ để nhiều người được xem trong ngày hội.
10-Tổ tôm điếm cũng
như tổ tôm thường, chỉ khác là mỗi người đánh ngồi một điếm, 5 người
ngồi ở 5 điếm cách nhau vài ba mét, trên một đường tṛn, tuỳ theo sân
rộng hay hẹp mà đặt các điếm cho phù hợp với không gian. Mỗi điếm có một
giá cắm bài. Giữa sân có một điếm để chia bài, có giá để bài nọc. Nhưng
nơi có điều kiện có thể che rạp cả sân để tránh mưa năng. Đánh bài có
trống và thanh la làm hiệu, có người chạy bài giữa các điếm. Khi ăn
bài hoặc dậy
khàn, dậy thiên khai, hoặc ù đều
có hiệu trống riêng, ví dụ: Ăn bài th́ đánh một tiếng trống, phỗng th́
đánh hai tiếng, dậy thiên khai đánh 4 tiếng, ù th́ đánh liền một hồi,
không ăn th́ đánh một tiếng thanh la, khi c̣n lưỡng lự, suy nghĩ th́
đánh một tiếng tùng, một tiếng cắc. Đánh sai hiệu lệnh th́ không những
không được ăn mà c̣n bị phạt.
11-Đáo
đĩa. Đánh đáo là một tṛ chơi phổ biến của trẻ em nam và có
nhiều cách đánh khác nhau, nhưng chỉ có đáo đĩa là thu hút nhiều người
trong ngày hội. Khi đánh người ta cắm ba bốn cộ tre xuống hồ, ao hay
sông cách bờ ba bốn mét, cũng có khi đặt trên sân. Trên cọc đặt một cái
nia, giữa nia để một cái đĩa cỡ 12cm. Người chơi gọi là con, người đứng
ra tổ chức gọi là cái. Người chơi cầm đồng xu cả vào đĩa, đồng xu nằm
trong đĩa th́ được thường gấp bao nhiêu lần tuỳ quy ước của cái, khoảng
cách xa hay gần, đồng nào bật ra ngoài nia th́ cái thu, đồng nào văng
ra ngoài nia th́ người chơi được nhận lại.
12-Đánh
măng. Nếu đánh đáo là tṛ chơi của con trai th́ đánh măng chủ
yếu của con gái. Tṛ này phổ biến ở phía bắc Thanh Hà. Khi đánh các em
vạch hai vạch thẳng trên sân phẳng, cách nhau khoảng 4m, vạch trên đặt
đứng hai nửa viên gạch lục theo đường vạch, cách nhau chừng 1,5m. Mỗi
lần có hai người chơi, mỗi người phải tự ghè một viên măng bằng mảnh
ngói mũi, đường kính khoảng 7cm. Khi chơi hai người đứng ở dưới vạch
dưới. Động tác thứ nhất, cả ḥn măng vào ḥn gạch, nếu đúng là được.
Động tác thứ hai, đứng một chân, chân c̣n lại co lên, đặt ḥn măng trên
đầu gối, nhấy lên 3 bước, tay hất ḥn măng xuống g̣n gạch, nếu đúng là
được. Động tác thứ ba, quặp ḥn măng vào khe ngón chân cái, ngẩy ba bước,
văng vào ḥn gạch, nếu trúng là được. đây chỉ là một tṛ chơi trong
những ngày hội, chưa thấy ai lấy tiền của nhau nhưng được các cháu gái
hướng ứng nhiệt liệt.
Ngoài những tṛ chơi nói trên, trong nhừng ngày hội tuỳ tập
quán từng nơi c̣n có các tṛ: Vật cầu, đá cầu, đánh phết, xông hệ, bịt
mắt đập niêu, bịt mắt bắt dê, bắt vịt dưới nước, leo cột mỡ, đấu vật,
kéo co, nấu cơm thi, thi quăng chài, thi mâm ngũ quả...
Lễ hội đền Kiếp Bạc
Lễ hội Kiếp Bạc là lễ hội có quy mô quốc gia. Nó được h́nh thành từ
sau khi Quốc công tiết chế Trần Hưng Đạo qua đời, đến nay, hội ngày càng
đông, giữ vai tṛ to lớn trong đời sống văn hoá và tín ngưỡng của dân
tộc, v́ vậy được các triều đại
quan tâm, bảo tồn, phát huy.
Mỗi mùa hội khách thập phương về dự có tới chục vạn người, dưới
sông hàng ngh́n con thuyền lớn nhỏ, trên bộ hàng vạn xe cộ ngược xuôi,
trống phách vang lừng, cờ bay phất phới, không chỉ những thứ tốt đẹp
nhất của thời đại được trưng diện mà thuần phong, mỹ tục, tinh hoa văn
hoá dân tộc cũng được tái hiện, nâng cao.
Thật hiếm có một di tích lịch sử, một ngôi đền nằm ở
biên giới hai xă, hai tổng, hai huyện, hai phủ, hai trấn mà sau này gọi
là hai tỉnh...
Đền Kiếp Bạc nguyên là ngôi đền của quốc gia, do triều
đ́nh nhà Trần xây dựng tại phủ đệ Trần Hưng Đạo, thuộc địa phận hai xă
Vạn Yên và Dược Sơn. Vạn Yên có tên nôm là Kiếp, Dược Sơn có tên nôm là
Bạc, v́ thế mà dân gian gọi là đền Kiếp - Bạc, nhưng tên tự của đền làTrần
Hưng Đạo Vương từ. Vạn Yên từ thời Lê đến thời Nguyễn thuộc
tổng Trạm Điền, huyện Phượng Nhăn ( Phượng Sơn ) phủ Lạng Giang, xứ rồi
trấn Kinh Bắc . Dược Sơn thuộc tổng Chi Ngại, huyện Phượng Nhăn, đến
đầu thể kỷ XVIII, cắt chuyển về trấn Hải Dương. C̣n Vạn Yên đến năm
1899, mới chuyển về Hải Dương, nhưng lễ hội vẫn thuộc hai làng cùng tổ
chức. Từ sau CM tháng Tám đến nay, Dược Sơn và Vạn Yên chỉ là hai thôn
của một xă Hưng Đạo,nhưng việc tế lễ ở đền vẫn do hai làng song hành
thực hiện.
Căn cứ vào vị trí chiến lược của Kiếp Bạc trong sự
nghiệp giữ nước, sau cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ
nhất,Trần Hưng Đạo đă lập phủ đệ ở Kiếp Bạc, đồng thời cũng là nơi ông
được phong điền kiến ấp và sống ở đây cho tới khi qua đời.
Kiếp Bạc c̣n là nơi diễn ra
trận quyết chiến chiến lược năm 1285, trong cuộc kháng chiến chống
Nguyên lần thứ hai, một trung tâm sản xuất đồ gốm ở TK XIII-XIV, một
cảnh quan đẹp mặc dầu nay đă phôi pha. Chính v́ thế mà nơi đây đă in dấu
chân danh nhân nhiều thời đại (xem mục Di tích).
Thời kỳ Pháp xâm lược , hội
Kiếp Bạc vẫn được nhân dân tổ chức trọng thể. Sau CM tháng Tám, danh
nhân được kỷ niệm đầu tiên là Trần Hưng Đạo, lễ hội được tổ chức đầu
tiên là lễ hội Kiếp Bạc. Sau ngày miền Bắc được giải phóng, Kiếp Bạc là
một trong những di tích được nhà nước quan tâm, liệt hạng vào đợt đầu
vào ngày 28/4/1962
Lễ hội Kiếp Bạc bắt nguồn từ kỉ niệm ngày mất của Trần
Hưng Đạo, ngày 20 tháng tám năm Canh Tư ( 1300 )
Lễ hội xưa bắt đầu từ 16.8 đến 20.8 âm lịch hằng năm.
Nay đă khác, hội bắt đầu sớm hơn và kết thúc muộn hơn, tuy nhiên trọng
hội vẫn là ngày 18 tháng 8 . Khách không chỉ đến Kiếp Bạc vào ngày hội
mà quanh năm suốt tháng với số lượng ngày càng đông. Đền Kiếp Bạc c̣n
ngày lễ trọng thứ hai vào 28.9 , ngày mất của Thiên Thành công chúa-phu
nhân của Đại vương, nhưng ngày này không thành hội , chỉ có hai làng sở
tại tổ chức tế lễ cùng vài đoàn khách xa.
Những người được thờ trong đền Kiếp Bạc có: Trần Hưng
Đạo, Thiên Thành công chúa -phu nhân đại vương, Hoàng thái hậu Quyên
Thanh công chúa- phụ nhân Trần Nhân Tông, Anh Nguyên quận chúa- phu nhân
Phạm Ngũ Lăo. Năm vị này có tượng đồng. Ban thờ bốn con trai: Trần Quốc
Hiến (Hiện), Trần Quốc Nghiễn, Trần Quốc Tảng, Trần quốc Uy(Uất), Yết
Kiêu, Dă Tượng và gia tiên chỉ có bài vị và ngai thờ, quan Nam Tào, Bắc
Đẩu có tượng đồng nhưng thờ trên núi Nam Tào, Bắc Đẩu.
Thời trước Cách mạng, tuỳ từng năm mà chủ tế là quan
triều hay quan tỉnh, thực hiện theo nghi thức quốc
tế. Theo thông lệ th́ quan tri huyện chịu trách nhiệm tổ chức lễ hội.
Đây là công việc lớn, phức tạp, gồm nhiều công việc khác nhau về tiếp
khách, nơi ăn, nghỉ, vui chơi, tế lễ, kiểm két, vệ sinh, an ninh cho
hàng vạn khách hành hương từ mọi miền đất nước, từ quan triều cho đến
thứ dân trong thời gian 5 ngày.Từ ngày 10 tháng 8, Tri huyện cùng các
nhà chức trách của huyện xuống đền cắm đất, chia ô cho những người bán
hàng phục vụ lễ hội, chỉ đạo việc vệ sinh, phân công trách nhiệm từng bộ
phận, công bố những quy định về lễ hội.
Về an ninh: Trương tuần hai xă phải trực tại đền cùng
với số đinh tráng theo quy định. Lính khố xanh của huyện đóng tại hai
nhà các, hai chánh tổng của Trạm Điền và Chi Ngăi (Ngại) trực ở hai hành
lang. Mọi người làm việc tậm tâm, chu đáo, lịch sự.
Bộ phận an ninh hướng dẫn việc dựng quán bán hàng, đậu
thuyền theo quy định, giữ trật tự, vệ sinh trong quá tŕnh lễ hội, không
thu tiền bến băi.
Phần lễ: Ngày 10 tháng 8 làm lễ mở cửa đền, chuẩn bị
cho lễ hội hằng năm, đây là môt việc làm chiếu lệ, thực tế th́ đền ngày
nào cũng mở cửa tiếp khách.
Lễ vật khai hội : Làng Vạn sắm 8 mâm, mỗi mâm một lợn
sống khoảng 70-80 kg, đại diện cho 8 giáp. Dược Sơn 4 mâm tương tự, đại
diện cho 4 giáp. Về bánh trái có: Bánh trong, bánh bột lọc, bánh chằng
gừng, bánh rán, bánh phu thê, xôi mầu và mâm ngũ quả.
Trên đây là lễ vật của hai xă sở tại theo lệ, c̣n lễ
vật của khách thập phương, quan lại các cấp th́ có thể nói, cuộc sống
đương đại có ǵ quư báu th́ trên mâm lễ có thứ đó. Riêng dân chài lưới ở
vùng duyên hải về hội, thường có lợn quay hay lợn sống để cả con, tế lễ
xong mang xuống thuyền làm cỗ, ăn dần trong những ngày hội.
Văn tế Đức thánh Trần Triều ngày trọng hội của bản xă,
do chủ tế đọc:
Bát nguyệt, nhị thập nhật, chính kỳ tế văn
Duy:
Tuế thứ(Can Chi), bát nguyệt, nhị thập nhật.
Hải Dương tỉnh, Chí Linh huyện, Trạm Điền tổng, Vạn Yên
xă; kỳ lăo, sắc mục, lư hương dịch toàn xă, thượng hạ đẳng, cẩn dĩ
khiết sinh, cụ soạn, phù lang thanh chước, thứ chi nghi cẩm kỳ cáo vu.
Thánh vương Trần triều, khâm sai thiết chế, thống lĩnh
thiên hạ thuỷ bộ chư
doanh, đại nguyên soái, tổng quốc chính, Thái sư Thượng phụ, Thượng quốc
công, Nhân vũ Hưng Đạo Đại vương, lịch triều phổ tặng khai quốc an trinh,
hồng đồ tá tự, hiển linh trác vĩ, minh đức chí nhân, phong huân hiển
liệt, chí trung, đại nghĩa, dực bảo trung hưng, thượng đẳng tôn thần,
ngọc bệ tiền.
Nguyên Từ quốc mẫu, Thiên cảm thái trưởng công chúa,
ngọc bệ hạ tiền.
Cung duy: Thanh vương sơn nhạc giáng thần, càn khôn
chung khí, năi vũ, năi văn, chí tinh, chí tuư, nội tham thứ chính áo,
trần tộ ư Thái sơn, ngoại đổng binh nhung, điển hồ nguyên ư đẳng thuỷ
quốc tôn thần, gia tôn, tử thịnh, lưu đức thanh sử chi thư. Sinh danh
tương, hoá danh thần, dư uy hiệp cường hồ chi quỷ, anh linh hiển hách,
hạp kiếm minh nhi phạm nghiệt quỷ tiêu, đức trạch tại nhân phương độ mạc,
nhi dương nhân khang,. tỉ dương dương chính khí, thiên thu chi hương hoả,
nhi tân ngột ngột, sùng từ vạn cổ chi tinh linh phấy truy, từ nhân tiên
khuất thu, nhật kỳ, lễ dụng trần chu nghi tái tự, phục vọng giám thử.
Thành tuy chi phúc, bạ đẳng lương thiếp thế, kính vu an ninh vật ấp nhân
khang, tề tư dân vụ thọ chỉ.
Đinh loại
Kính phối:
Thanh vương nhiên, tướng âm phù chi đại đức dă.
Khải thánh vương phụ, Khâm minh đại vương.
Khải thánh vương mẫu, kiền chúa chính trị phu nhân
Thiên đạo quốc mẫu.
Tứ vương thánh tử đại vương.
Nhị vị vương nữ Hoàng thái hậu.
Trần triều điện suư, thịnh chưởng chiêu cảm hùng văn
Phạm đại vương tôn thần.
Tiền hậu văn vơ lưỡng ban, quan lĩnh đồng phối hưởng.
Cẩn cáo.
Văn tế của quan triều hay quan tỉnh tuỳ từng năm mà
soạn, nhưng phần căn bản vẫn phải có nội dung như trên.
Khách thập phương đến hội, công việc đầu tiên là phải
lo phần lễ. Thông thường hội rất đông, không phải lúc nào cũng tới được
trước thần tượng Đại vương, t́m được chỗ đặt mâm lễ lại càng khó. Vào
những ngày hội, mỗi ngày có hàng trăm đoàn tế lễ. Người ta thường cử
người đội lễ, làm các lễ nghi ở tiền tế hoặc ngoài sân, rồi vào thắp
hương các ban thờ. Hiện nay việc thắp hương trong cung vào những ngày
ngày hội đă bị cấm, người ta chỉ có thể khấn vái cầu phúc. Những người
không biết khấn có thể nhờ các ông đồng, bà cốt khấn giúp, chỉ cần cho
địa chỉ, tên họ và những yêu cầu cụ thể, tất nhiên là phải mất tiền.
Bài khấn nôm hiện nay cho
người đến nhờ lễ.
Cộng hoà Xă hội chủ nghĩa Việt Nam.
Hôm nay ngày ...tháng...năm(can chi)
Con chắp tay con lạy chín phương trời, mười phương đất,
chư Phật mười phương.
Con lạy Trần triều hiển thánh Vương phụ, Vương mẫu, con
lạy gia phong Nhân vũ Hưng Đạo Đại vương.
Con lạy Trần triều hiển thánh Hưng Đạo Đại vương.
Con lạy tứ vị thái tử Hưng Đạo Đại Vương.
Con lạy đệ nhất vương cô Quyên Thanh công chúa, văn vơ
song toàn, phu nhân tướng quân Phạm Ngũ Lăo.
Con lạy tả quan Nam Tào, hữu quan Bắc Đẩu.
Và những điều cần cầu cho chủ lễ.
Lệ
công đức: Vào dịp hội khách thập phương ít hay nhiều đều bỏ tiền
công đức để tỏ ḷng thành trước thần tượng đức thánh, góp phần bảo tồn
di tích. Người nghèo bỏ một hai xu, người giầu có khi bỏ vài chỉ vàng
vào ḥm công đức, ngày nay người ta có thể công đức hàng chục triệu đồng.
Đây chưa kể vào các dịp trùng tu tôn tạo, có người công đức vài lạng
vàng, hàng chục lạng bạc, hàng trăm quan tiền. Ngoài tiền bạc, người ta
c̣n công đức các đồ tế khí hoặc những đồ dùng thiết thực cho nhà đền.
Đây là tài sản quan trọng góp phần làm cho đền ngày càng khang trang.
Hiện nay, lệ công đức bằng tiền và hiện vật không kém thời phong kiến,
có người trong lễ hội công đức tới vài chục triệu đồng. Câu đối đại tự
không c̣n chỗ treo.
Từ xưa tới nay, hội đền đồng thời cũng là hội chợ. Hàng
quán ken dầy dọc hại bên đường từ cửa đền ra bờ sông, từ Nam Tào lên Bắc
Đẩu. Người ta mang đến đây đủ loại hàng thiết yếu cho sinh hoạt gia đ́nh
và tín ngưỡng như: Đồ gốm, đồ đông, đồ gỗ sơn , quần áo, mũ , nón, vơng,
chiếu[1][1][1];
các loại đồ trang sức, đồ chơi của trẻ em; các loại hàng ăn, các loại
lương thực thực phẩm phục vụ sắm lễ tại chỗ.
Việc tế lễ và rước sách được thực hiên theo một thể
thức theo quy định của hai làng. Khách thập phương đến tế lễ do ban tổ
chức hướng dẫn.
Đồng bóng, mê tín dị đoan ở đền xưa khá nặng nề. Dân
gian quan niệm rằng, Trần Hưng Đạo là một vị thánh, đánh thắng giặc
Nguyên Mông, cứu dân độ thế, lại diệt được Phạm Nhan, tên Việt gian
thường làm hại phụ nữ, v́ thế cứ vào dịp hội, bất cứ việc ǵ khó khăn
trong đời sống là người ta cầu xin đức thánh Trần phụ hộ. Dựa vào tâm lư
này, mà các ông đồng bà cốt tác oai tác quái không nhỏ.
Hội trước CM có nhiều tṛ vui dân gian như: Đấu vật,
bơi trải, múa rối, tuồng, chèo... Bơi trải không chỉ là một tṛ vui mà
c̣n như một nghi lễ để tế đức thánh, v́ sinh thời, Đại vương có biệt tài
thuỷ chiến. Hội vui nhất về ban đêm, v́ phần lớn tṛ vui diễn ra ban đêm,
trong đó có hàng chục chiếu chèo biểu diễn nhiều tích khác nhau tại sân
đền. Khách lưu qua đêm hàng vạn người, không có nhà khách nào chứa nổi.
Người ta ngủ trên thuyền, trong các nhà dân, nhưng phần lớn ngủ tại hành
lang, sân đền và trong các quán hàng dọc theo bờ sông trước cửa đền.
Những đêm dự hội như thế có thể trở thành kỷ niệm suốt cả đời người,
thậm chí có đôi trai gái trở thành vợ chồng sau những ngày hội.
Hội Kiếp
Bạc là hội lớn của đất nước, hội lớn nhất của Hải Dương, có lịch sử 7
thế kỷ, được mọi tầng lớp nhân dân hưởng ứng nhiệt thành, được nhà nước
quan tâm. Trong 10 năm lại đây, đồ tế tự nhân dân cung tiến trị giá hàng
trăm triệu đồng, tiền công đức cũng tới hàng tỷ đồng, nhà nước đầu tư
các hạng mục cũng rất lớn. Việc tổ chức lễ hội, quản lư các mặt hoạt
động đă đạt được kết quả đáng kể, các tệ nan đă được khắc phục cơ bản.
Lượng khách đến lễ hội hằng năm và tham quan di tích ngày càng tăng. Đây
là cơ hội tốt để nâng cao tinh thần yêu nước, hun đúc ḷng tự tin vào
sức mạnh dân tộc trước hoạ xâm lăng, xây dựng nếp sống lành mạnh, tạo
điều kiện cho du lịch phát triển.
Lễ hội
Đ́nh Bầu
Đ́nh Bầu tức đ́nh thôn Nhan Bầu, nay thuộc xă Thanh Hồng, Thanh Hà,
thờ các vị Hoàng Linh Lang, Thái Đa, Chi Cảm, Hùng Doăn, những người có
công chống giặc Minh xâm lược ở đầu TK XV, sau khi qua đời được tôn làm
Thành hoàng, thờ ở Miếu Cây Đa và đ́nh làng.
Nhan Bầu là một vùng đất trù phú, có truyền thống hiếu học, thời
phong kiến có nhiều người đỗ cử nhân, tú tài, làm quan hoặc mở trường
dậy học, nhiều người có tài thơ văn, góp phần tạo nên một miền quê văn
hiến. Trai gái thôn Bầu có tài ca hát các làn điệu dân ca như: trống
quân, sa mạc, đ̣ đưa, ca trù..., lại được rèn luyện trong các lễ hội nên
ứng đối rất nhanh.
Lễ hội Đ́nh Bầu từ ngày... đến ngày... Trong những ngày
hội có nhiều tṛ diễn dân gian, như: Hát chèo, hát ca trù, đấu vật, đi
cầu thùm, tổ tôm điếm, vui nhất là hát đúm. đến nay người ta c̣n nhớ một
số câu hát ở đ́nh làng trước chiến tranh. Ví dụ:
Nam:
Lạ lùng anh mới tới đây,
Mượn nàng chiếc chiếu trải ngay ra ngồi.
Mượn nàmg cái điếu cái mồi,
Hút năm ba điếu mà ngồi hát chơi.
Nữ:
Mượn chàng một đôi chiếu liền,
Dải ra hai dẫy đôi bên cùng ngồi.
Nay mừng chàng hát với tôi,
Ai mà không hát cứ ngồi mà nghe.
Mượn chàng ấm chén, cỗ chè,
Cái khay gỗ chắp, chàng nghe thế nào?
Bên nam thường hay có có thái độ trịch thượng, suồng să,
nên bên nữ thường phải rào đón ngăn chặn:
Em khuyên tài tử vào ngồi,
Em hát mấy nhời để được phân bua.
Hát th́ em
cấm hát chua,
Những người thô tục th́ xua ra ngoài.
Hát th́ một chốc sang hai,
Nào em bắc bậc khoe tài chi đâu.
Truyện Kiều cấm kể một câu,
Phan Trần cấm kể từ đầu chí đuôi.
Cấm trống th́ cấm cả dùi,
Cấm cả người bảo người xui bên ngoài.
Cấm không được lấy Nhị Độ Mai,
Phan Trần, Kiều nẩy một vài ba câu.
...
Đă đi đến đám th́ chơi,
Đă đi đến đám tiệc lời làm chi.
Nam:
Khen ai khéo xẻ gỗ thông,
Em ra mở cửa đằng đông anh vào.
Bà chủ có hỏi làm sao,
Rằng anh là khách muốn vào hái hoa.
Nên chăng anh hái đến già,
Không nên anh hái nửa hoa anh về.
Hoặc:
Gặp đây anh nắm cổ tay,
Hỏi rằng duyên ấy, t́nh này làm sao?
Nữ:
Người đâu vô ư vô tâm,
Chưa trông thấy mặt đă cầm cổ tay.
Truyện Kiều có bốn câu hay,
Anh mà giảng được cầm tay th́ cầm.
Nam:
Người đâu
gặp gỡ làm chi,
Trăm năm biết có duyên ǵ hay không.
...
Khi có những đối thủ sàm sỡ, họ có thể tiến đến cầm cổ tay cô nào đó
thách đố nhưng đă thua. Trong trường hợp này họ thường phản ứng tế nhị
bằng một câu hát:
Nữ:
Anh như Hộ Pháp ban ngày,
Sao anh được phép cầm tay Phật Bà.
Nam:
Anh đây tên gọi sứ thần,
Trời sai anh xuống yểm tâm Phật Bà.
Sau mỗi câu hát, bên nào thắng cuộc thường reo ḥ ầm ỹ, thách thức đối
phương hát tiếp, tạo cho cuộc vui kéo dài như không muốn dừng. Thông
thường những người tham gia hát đúm là thanh niên nam nữ, họ muốm tham
gia hát đối đáp mà t́m hiểu nhau, thể hiện tâm tư t́nh cảm qua lời hát,
nhưng khả năng sáng tác thường có hạn, v́ thế mà mỗi bên hát cần nhữngngười
xui- tương tự như cố vấn nghệ thuật. Những người này có tri thức văn
hoá dân gian uyên thâm, thuộc nhiều thơ ca, từng tham dự nhiều hội hè
đ́nh đám, am hiểu nhiều luật tục, có kinh nghiệm sáng tác trong hát đối
đáp kịp thời. Cuộc hát đúm sân đ́nh có để lại ấn tượng sâu sắc hay không
căn bản thuộc vào những người xui.
--------------------------
*
Theo Lê hội Hải Hưng của Vũ Thanh Sơn, Nhà Văn hoá trung tâm Hải Hưng
xuất bản -1995, có chỉnh lư và bổ sung (BT)
|
