|
| |
| |
Thêm Một Dị Bản Bài Ca Dao: “Tát Nước Đầu Đ́nh” |
| |
-
- Lê Nhật Kư (ĐHSP Qui Nhơn)
- (Trích từ Kiến Thức Ngày Nay số 146 năm 1994)
-
- Tát nước đầu đ́nh là một bài Ca Dao nổi tiếng của nền văn học dân gian
Việt Nam, đă được lưu truyền rộng răi ở hầu khắp mọi làng quê. Quá tŕnh
lưu truyền đó đă làm xuất hiện một số dị bản. Mới đây trong chuyến đi thực
tế ở Đồng Xuân (tỉnh Phú Yên), chúng tôi đă sưu tầm được một bản Tát Nước
Đầu Đ́nh, xin được giới thiệu cùng độc giả:
- “Áo anh rách lỗ bàn sàng
- Cậy nàng mua vải vá quàng cho anh
- Vá rồi anh trả tiền công
- Đến lúc lấy chồng anh giúp của cho:
Giúp cho một quả xôi ṿ,
Một con heo béo, một ṿ rượu tǎm.
Giúp cho chiếc chiếu nàng nằm,
Đôi áo nàng bận đôi ṿng nàng đeo.
Giúp cho quan mốt tiền cheo,
Quan nǎm tiền cưới, lại đèo bông tai
- Giúp cho một rổ lá gai
- Một cân nghệ bột với hai tô mè
- Giúp cho năm bảy lạng chè
- Cái ấm sắc thuốc cái bồ (ghè?) đựng than
- Giúp cho đứa nữa nuôi nàng
- Mai ngày trọn tháng cho chàng tới lui…”
-
- Điều dễ dàng nhận thấy bài ca dao nói trên có những dấu hiệu gần gũi
với bài Tát Nước Đầu Đ́nh (Bản hiện hành do Vũ Ngọc Phan sưu tầm và giới
thiệu). Biểu hiện rơ nhất là nội dung cảm hứng và kết cấu
bài ca. Cả hai đều là ca dao t́nh yêu, xây dựng lời tỏ t́nh của chàng trai
trên nền kết cấu “áo rách – nhờ khâu (vá) – trả công” Điểm giống nhau nầy
rất căn bản cho ta xác lập mối liên hệ mật thiết giữa bài ca dao vùng đồng
bằng Bắc Bộ với bài ca dao Đồng Xuân. Chắc chắn trong quá tŕnh mở rộng
địa bàn tồn tại bài ca dao Tát Nước Đầu Đ́nh đă được người dân Đồng Xuân
tiếp nhận trên tinh thần địa phương hóa . Và do vậy bên cạnh việc giữ lại
nét căn bản của bài ca, người dân Đồng Xuân đă có những sang tạo nhất định
khiến cho bài ca có những điểm tương đồng (như vừa nêu) vừa có những dị
biệt. Theo chúng tôi, sự khác nhau giữa hai bài ca thể hiện ở ba điểm sau:
-
- Thứ nhất, bài ca dao Đồng Xuân không dùng lối nói đưa đẩy, bóng gió
như ta đă thấy ở bài Tát Nước Đầu Đ́nh điều nầy có lư do của nó:
người dân miền Trung vốn “ăn ngay nói thẳng”, không thích loanh quanh,
ṿng vèo. Lối đặt vấn đề trực tiếp là nguyên nhân dẫn tới việc lược bỏ 6
câu đầu. Do đó câu 1 của bài ca dao Đồng Xuân tương đương với câu 7 bài
“ttđ”
-
- Thứ hai, bài ca dao Đồng Xuân không chỉ đề cập tới nội dung “giúp của”
phục vụ cho hôn lễ mà c̣n chú ư đến những việc làm sau hôn nhân. Sáu câu
cuối bài mang một nội dung hoàn ṭn mới so với bài Tát Nước Đầu Đ́nh. Ở
đây việc mở rộng kết cấu có tác dụng nâng giá trị bài ca lên một bước mới,
giúp người đọc có một sự nh́n đầy đủ về tính cách chủ thể trữ t́nh: thẳng
thắn và chu đáo.
-
- Thứ ba, bài ca dao Đồng Xuân cũng có những điểm khác biệt so với bản
Tát Nước Đầu Đ́nh về mặt ngôn ngữ và chi tiết. Chẳng hạn, bản Đồng
Xuân không nói “lợn” mà nói “heo” không nói “khâu” mà nói vá, không nói
“giúp đôi chăn” mà nói “giúp đôi áo” … Điều nầy do sự quy định của phương
ngữ và điều kiện tự nhiên – sinh hoạt của mỗi vùng đất
-
- Những khác biệt nói trên giữ một vai tṛ hết sức quan trọng trong việc
tăng cường màu sắc địa phương cho bài ca. Ở đây có thể nói, quá tŕnh h́nh
thành dị bản Tát Nước Đầu Đ́nh diễn ra theo con đường địa phương .
Nhờ vậy, trên nền cảm hứng chung, những dị bản phản ảnh được nếp cảm, nếp
nghĩ của con người từng vùng đất khác nhau
-
- Cũng xin nói thêm, bài ca dao Đồng Xuân có sự gần gũi hơn so với bài
ca dao phát hiện ở B́nh Định năm 1986:
-
- Tát Nước Đầu Đ́nh (Bản B́nh Định)
-
- Áo anh đă rách hai tay
- Cậy nàng so chỉ và may cho cùng
- Vá rồi anh trả tiền công
- Mai mốt lấy chồng anh giúp của cho
Giúp cho quan mốt tiền cheo,
Quan nǎm tiền cưới, lại đeo mâm chè
- Giúp cho nửa dạ hột mè
- Nửa ang tiêu sọ, nửa ghè muối khô
- Giúp cho cái ấm cái ô
- Cái niêu sắc thuốc cái bồ đựng than
- Anh giúp cho một đứa nuôi nàng
- Lâu ngày chẵn tháng rồi chàng tới thăm…”
-
- Biểu hiện rơ nhất là ở cách tổ chức kết cấu bài ca. Điều nầy cũng dễ
hiểu v́ B́nh Định và Phú Yên cùng chung một vùng văn hóa - địa lư, con
người v́ thế có những tương đồng. Rất có thể, bản Đồng Xuân chính đă được
tạo ra trên cơ sở bản B́nh Định
-
- Bài viết chỉ nhằm mục đích giới thiệu một dị bản mới của Tát Nước Đầu
Đ́nh. Người viết không đặt nhiệm vụ phân tích kỹ và sâu . Ở đây chỉ xin
được nhấn mạnh : Những tác phẩm dân gian có giá trị bao giờ cũng mở ra
được những chân trời sáng tạo mới.
|
|
