Thư Mục

• Ca Dao
• Câu Đố
• Dân Ca
• Di Tích
• Lịch Sử
• Linh Tinh
• Nghệ Thuật
• Ngôn Ngữ
• Phong Tục
• Tín Ngưỡng
• Tục Ngữ/TN
• Văn Hóa

Tìm Bài Trong

Toàn Trang

Ca Dao Tục Ngữ bằng:

Những Bài Tát nước đầu đình
 

LTS: Theo Nhà Văn Sơn Nam thì Ca Dao Hậu Giang mang những nét đặc thù mà nơi khác không có. Bài Nhận xét này giúp cho chúng ta có một cái nhìn khác khi nghiên cứu ca dao tục ngữ của mỗi miền mỗi tỉnh. Từ trước tới nay ta thường cứ nghe một người địa phương đọc lên là ta cứ cho vào ca da tục ngữ của vùng đó. Điều nầy cũng đúng vì khi Nam tiến ta đã mang theo giá trị văn hóa theo tới miền đất mới thí dụ như bài: Tát Nước Đầu Đình

Tát nước đầu đình

Hôm qua tát nước đầu đình,
Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen.
Em được thì cho anh xin,
Hay là em để làm tin trong nhà.
Áo anh sứt chỉ đường tà,
Vợ anh chưa có, mẹ già chưa khâu.
Áo anh sứt chỉ đã lâu,
Mai mượn cô ấy về khâu cho cùng.
Khâu rồi anh sẽ trả công,
Đến khi lấy chồng anh sẽ giúp cho.
Giúp cho một thúng sôi vò,
Một con lợn béo, một vò rượu tăm.
Giúp cho đôi chiếu em nằm,
Đôi chăn em đắp, đôi trằm em đeo.
Giúp cho quan tám tiền cheo,
Quan năm tiền cưới lại đèo buồng cau.

Thêm Một Dị Bản Bài Ca Dao: “Tát Nước Đầu Đình”


Lê Nhật Ký (ĐHSP Qui Nhơn)
(Trích từ Kiến Thức Ngày Nay số 146 năm 1994)

Tát nước đầu đình là một bài Ca Dao nổi tiếng của nền văn học dân gian Việt Nam, đã được lưu truyền rộng rãi ở hầu khắp mọi làng quê. Quá trình lưu truyền đó đã làm xuất hiện một số dị bản. Mới đây trong chuyến đi thực tế ở Đồng Xuân (tỉnh Phú Yên), chúng tôi đã sưu tầm được một bản Tát Nước Đầu Đình, xin được giới thiệu cùng độc giả:

“Áo anh rách lỗ bàn sàng
Cậy nàng mua vải vá quàng cho anh
Vá rồi anh trả tiền công
Đến lúc lấy chồng anh giúp của cho:
Giúp cho một quả xôi vò,
Một con heo béo, một vò rượu tǎm.
Giúp cho chiếc chiếu nàng nằm,
Đôi áo nàng bận đôi vòng nàng đeo.
Giúp cho quan mốt tiền cheo,
Quan nǎm tiền cưới, lại đèo bông tai
Giúp cho một rổ lá gai
Một cân nghệ bột với hai tô mè
Giúp cho năm bảy lạng chè
Cái ấm sắc thuốc cái bồ (ghè?) đựng than
Giúp cho đứa nữa nuôi nàng
Mai ngày trọn tháng cho chàng tới lui…”

Điều dễ dàng nhận thấy bài ca dao nói trên có những dấu hiệu gần gũi với bài Tát Nước Đầu Đình (Bản hiện hành do Vũ Ngọc Phan sưu tầm và giới thiệu). Biểu hiện rõ nhất là nội dung cảm hứng và kết cấu bài ca. Cả hai đều là ca dao tình yêu, xây dựng lời tỏ tình của chàng trai trên nền kết cấu “áo rách – nhờ khâu (vá) – trả công” Điểm giống nhau nầy rất căn bản cho ta xác lập mối liên hệ mật thiết giữa bài ca dao vùng đồng bằng Bắc Bộ với bài ca dao Đồng Xuân. Chắc chắn trong quá trình mở rộng địa bàn tồn tại bài ca dao Tát Nước Đầu Đình đã được người dân Đồng Xuân tiếp nhận trên tinh thần địa phương hóa . Và do vậy bên cạnh việc giữ lại nét căn bản của bài ca, người dân Đồng Xuân đã có những sang tạo nhất định khiến cho bài ca có những điểm tương đồng (như vừa nêu) vừa có những dị biệt. Theo chúng tôi, sự khác nhau giữa hai bài ca thể hiện ở ba điểm sau:

Thứ nhất, bài ca dao Đồng Xuân không dùng lối nói đưa đẩy, bóng gió như ta đã thấy ở bài Tát Nước Đầu Đình điều nầy có lý do của nó: người dân miền Trung vốn “ăn ngay nói thẳng”, không thích loanh quanh, vòng vèo. Lối đặt vấn đề trực tiếp là nguyên nhân dẫn tới việc lược bỏ 6 câu đầu. Do đó câu 1 của bài ca dao Đồng Xuân tương đương với câu 7 bài “ttđ”

Thứ hai, bài ca dao Đồng Xuân không chỉ đề cập tới nội dung “giúp của” phục vụ cho hôn lễ mà còn chú ý đến những việc làm sau hôn nhân. Sáu câu cuối bài mang một nội dung hoàn tòn mới so với bài Tát Nước Đầu Đình. Ở đây việc mở rộng kết cấu có tác dụng nâng giá trị bài ca lên một bước mới, giúp người đọc có một sự nhìn đầy đủ về tính cách chủ thể trữ tình: thẳng thắn và chu đáo.

Thứ ba, bài ca dao Đồng Xuân cũng có những điểm khác biệt so với bản Tát Nước Đầu Đình về mặt ngôn ngữ và chi tiết. Chẳng hạn, bản Đồng Xuân không nói “lợn” mà nói “heo” không nói “khâu” mà nói vá, không nói “giúp đôi chăn” mà nói “giúp đôi áo” … Điều nầy do sự quy định của phương ngữ và điều kiện tự nhiên – sinh hoạt của mỗi vùng đất

Những khác biệt nói trên giữ một vai trò hết sức quan trọng trong việc tăng cường màu sắc địa phương cho bài ca. Ở đây có thể nói, quá trình hình thành dị bản Tát Nước Đầu Đình diễn ra theo con đường địa phương . Nhờ vậy, trên nền cảm hứng chung, những dị bản phản ảnh được nếp cảm, nếp nghĩ của con người từng vùng đất khác nhau

Cũng xin nói thêm, bài ca dao Đồng Xuân có sự gần gũi hơn so với bài ca dao phát hiện ở Bình Định năm 1986:

Tát Nước Đầu Đình (Bản Bình Định)

Áo anh đã rách hai tay
Cậy nàng so chỉ và may cho cùng
Vá rồi anh trả tiền công
Mai mốt lấy chồng anh giúp của cho
Giúp cho quan mốt tiền cheo,
Quan nǎm tiền cưới, lại đeo mâm chè
Giúp cho nửa dạ hột mè
Nửa ang tiêu sọ, nửa ghè muối khô
Giúp cho cái ấm cái ô
Cái niêu sắc thuốc cái bồ đựng than
Anh giúp cho một đứa nuôi nàng
Lâu ngày chẵn tháng rồi chàng tới thăm…”

Biểu hiện rõ nhất là ở cách tổ chức kết cấu bài ca. Điều nầy cũng dễ hiểu vì Bình Định và Phú Yên cùng chung một vùng văn hóa - địa lý, con người vì thế có những tương đồng. Rất có thể, bản Đồng Xuân chính đã được tạo ra trên cơ sở bản Bình Định

Bài viết chỉ nhằm mục đích giới thiệu một dị bản mới của Tát Nước Đầu Đình. Người viết không đặt nhiệm vụ phân tích kỹ và sâu . Ở đây chỉ xin được nhấn mạnh : Những tác phẩm dân gian có giá trị bao giờ cũng mở ra được những chân trời sáng tạo mới.

Nhưng có nhiều câu chỉ có giá trị cho miền gốc mà không phản ảnh chút nào cho địa phương mới thì không thể coi là của nơi mới này được. Bài Tát Nước Đầu Đình là một bài tuyệt tác nhưng khi đi theo người đến Bình Định cũng phải đổi rất nhiều để hợp với thổ sản cũng như phong tục để mặc lên một chiếc áo mới.

Nguồn: Internet

Đã tìm thấy "cành hoa sen" gây tranh cãi trong ca dao?

Đã tìm thấy cành hoa sen gây tranh cãi trong ca dao?

T.Phương

44

Đã tìm thấy "cành hoa sen" gây tranh cãi trong ca dao?

Hoa sen đất

"Đêm qua tát nước đầu đình/ Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen" - câu ca dao nổi tiếng này từng gây tranh cãi với câu hỏi: Hoa sen thì làm gì có cành? Thủ pháp ước lệ này xa rời thực tế quá...

Tại chùa Bối Khê, xã Tam Hưng, huyện Thanh Oai, ngoại thành Hà Nội, nhà nghiên cứu âm nhạc - nghệ sĩ Nguyễn Quang Long đã giới thiệu với công chúng yêu văn hóa dân gian hình ảnh hoa sen nằm trong giả thuyết chính là "cành hoa sen" đã đi vào ca dao Việt Nam qua bao thế hệ: "Đêm qua tát nước đầu đình/ Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen", "Lên chùa bẻ một cành sen/ Ăn cơm bằng đèn đi cấy sáng trăng..."

Nếu giả thuyết này là đúng thì hầu hết mọi người thường chỉ biết đến bông hoa sen mọc trong đầm mà quên mất rằng trên đời vẫn có cây hoa sen vươn cành để chàng trai đi tát nước đầu đình thuở xưa vắt áo.

Chi tiết này đương nhiên sẽ hóa giải được cả câu hỏi: Cành hoa sen trong ca dao có thật hay không?

Nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long

Loài cây mà nghệ sĩ Quang Long nhắc đến được trồng tại chùa Bối Khê, gắn biển với tên gọi: Cây sen đất. (có nơi gọi là cây sen núi).

So với bông hoa sen mọc trong đầm thì hoa sen đất có cánh màu trắng, nhị vàng, to tương đương sen đầm, cánh hoa khum khum như bàn tay chụm lại. Đặc biệt, nụ của hoa sen đất khi chưa nở rất giống nụ sen trắng trong đầm.

Theo quan sát của chúng tôi, cây sen đất có thân gỗ, gần giống thân cây hồng xiêm, lá giống lá đa. Hàng năm, sen đất chỉ nở duy nhất một lần vào tháng Tư âm lịch.

Nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long tiết lộ, sau rất nhiều nỗ lực tìm kiếm của anh và các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian thì anh tạm thời kết luận: Trên khắp vùng đồng bằng Bắc Bộ chỉ duy nhất ở chùa Bối Khê có cây hoa sen đất lâu đời dù vài năm gần đây, giống cây này được rao bán khá nhiều, có thể được nhập từ nước ngoài!

"Cách đây chừng 7-8 năm, trong hành trình tìm hiểu về các nghệ nhân hát xẩm, những câu hát xẩm, hát trống quân... chúng tôi tình cờ biết đến chùa Bối Khê và cây hoa sen đất.

Khi đó, có cây hoa sen rất to đằng sau chùa và nhà chùa nỗ lực nhân giống cây hiếm này ra nhiều cây khác.

Gần đây, có dịp quay trở lại, tôi đã thấy khuôn viên chùa hiện hữu 5 - 6 cây hoa sen cao quá đầu người được nhân giống từ cây sen già nay đã không còn nữa", nghệ sĩ Nguyễn Quang Long chia sẻ.

Nói về giả thuyết "cành hoa sen" trong câu ca dao: "Đêm qua tát nước đầu đình/ Bỏ quên cái áo trên cành hoa sen" chính là cành của cây sen đất chứ không phải bông sen trong đầm như nhiều người vẫn nghĩ, nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long phân tích: "Toàn bộ không gian trong bài ca dao này toát lên khung cảnh của đồng bằng Bắc Bộ, nên chúng ta có thể nhận định là bài ca dao được ra đời ở vùng này.

Khi chúng tôi đến nơi đây, các bậc cao niên ở địa phương cũng khẳng định cây sen trong ca dao này chính là loài sen đất.

Theo các cụ, cây sen này rất khó sống, nó chỉ sống thích hợp khi được trồng nơi đình chùa. (Tuy nhiên có thể đây chỉ là cách nghĩ nhằm tôn thêm tính linh thiêng cho loài cây được trồng trong những không gian thiêng!).

Đối với địa phương, cây sen được coi trọng như cây đa, cây bồ đề, muỗm cổ thụ...

Từ chính sự linh thiêng ấy nên trong bài ca dao, khi chàng trai ngỏ ý với cô gái rằng bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen, dù đó là sự tán tỉnh yêu đương nhưng nó lại thể hiện tính nghiêm túc trong tình cảm mà chàng trai muốn gửi tới cô gái".

Loài cây đã được gắn biển tên

Bài ca dao "Tát nước đầu đình" từng khiến giới nghiên cứu, giảng dạy và nhiều thế hệ học trò tốn không ít giấy mực trong quá trình cảm thụ, đi tìm nguyên mẫu một loài hoa.

Trước đây, trên ghế nhà trường, học sinh thường được giảng giải cách gọi "cành hoa sen" là thủ pháp ước lệ của văn học.

Thêm nữa, cách chàng trai ngỏ lời với cô gái rằng bỏ áo trên cành hoa sen là để mượn cớ làm quen hay vì bối rối quá nên nói nhầm.

Bởi vậy, chính cụm từ "cành hoa sen" trong lời ngỏ ý đã ngầm "tố cáo" chàng trai đang mượn cớ hỏi han...

Đem luận điểm này để phản biện nghệ sĩ Quang Long, anh thừa nhận với chúng tôi: "Trước đây tôi cũng từng nghĩ thế nhưng tôi đã thay đổi suy nghĩ kể từ khi biết về cây sen này vì nó giải quyết được hết những vốn lý trong câu ca dao kia.

Hơn nữa, các cụ ta cũng chân chất, thật thà. ăn nói mộc mạc kiểu "Gặp đây anh nắm cổ tay/ Anh hỏi câu này có lấy anh không?" chứ ít khi vòng vo, văn vở...

Vì lối suy nghĩ người xưa gần gũi với hành động nên tôi cho rằng, không chàng trai nào nói dối như thế.

Không loại trừ giả thuyết, trong kiến trúc làng quê Việt, ao làng vốn có đầm sen và rất có thể chàng trai si tình sinh ra "ngớ ngẩn", vắt áo lên hoa sen trong đầm thật thì cũng khó xảy ra vì nếu vào mùa có sen, tôi nghĩ không tát nước được.

Trong khi, là cây sen đất thì lúc nào cũng có thể vắt áo lên cành!".

T. Phượng

Vài hình ảnh đối chiếu giữa hoa ta và hoa Mỹ

Nhân đọc bài: Đã tìm thấy "cành hoa sen" gây tranh cãi trong ca dao?

Thử so sánh hoa sen đất tại chùa Bối Khê và hoa Ngọc Lan (Magnolia) thường thấy trên đất Mỹ

Hoa sen đất Bối Khê:

Cành cây đủ sức cho anh ta vắt áo

Hoa Ngọc Lan (Magnolia) Mỹ:

Và Hoa Sen

Cành hoa sen làm sao anh ta có thể vắt áo lên

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Web Database