|
Câu đố - Câu đối
Lê Xuân Quang
Nền Văn
Học dân gian Việt Nam có một loại h́nh thật độc đáo, phục vụ tất cả mọi tầng
lớp trong xă hội, đó là Câu đố. Nó xuất phát từ sự quan sát, nắm bắt những
thuôc tính cơ bản của con người, động vật, sự vật... hoat động diễn ra hàng
ngàỵ Nhà nghệ sĩ có danh hay vô danh thu lượm, sáng tạo rồi viết thành lời,
truyền tụng trong dân gian. Người nghe thích thú, suy nghĩ sau đó... đoán. Câu
đố có loại đơn giản, dễ đoán dành cho trẻ em, thí dụ:
Trùng trục như con chó thui,
Chín mắt, chín mũi, chín đuôi, chín đầu.
Hoặc :
Ngồi cao hơn đứng...
Các em cũng phải căng ra suy nghĩ nhưng không dể nhận
ra ư nghĩa của lời giải. Quả thật trong câu đố này tập trung ở từ "Chín". Nếu
coi chữ chín là số từ th́ hướng giải sẽ mang ư nghiă con vật "như con chó thui"
kia, mắt mũi đuôi đầu có 9 cái... Vậy con vật ǵ mà có những chín cái... mắt...
nhỉ ? Nhưng, nếu các em chú ư tới chữ "Chín". khác dùng làm trạng từ bổ nghiă
cho động từ ". Thui . . . Khi được gợi ư các em sẽ nhận ra ngay đó chính là
con chó vừa được giết thịt, làm lông, thui cho chín, thơm, chờ cha anh đem cắt
chặt nấu nhựa mận, nướng chả... Đó chính là con chó thui ! Con kia là con chó
Vện đang sống, ngồi chồm hỗm - gác trước cổng nhà. (Nếu con Vện đứng trên 4
chân, chiều cao của nó sẽ thấp hơn khi nó ngồi).
Loại câu đố khác dành cho người lớn, hợp với khả năng
tư duy. Có câu giảng "Thanh", mang ư nghĩa sáng sủa. Nhưng đọc lên lại có vẻ "Tục",
thậm chí rất tục, gợi cho người nghe ư nghĩa rất... "Sexy". Thí dụ :
Hai tay nắm lấy khư khư
Bụng th́ bảo dạ, rằng, ư - đút vào
Đút vào nó sướng làm sao
Dập lên dập xuống nó trào nước ra.
Hoặc :
Mặt tṛn vành vạnh, đít phổng phao
Mân mân, mó mó - đút ngay vào
Thủy hỏa tương giao, sôi sùng sục
Âm dương ḥa khí, sướng làm sao!
Người nghe căng ra suy nghĩ. Câu đố được đám đông
tham gia giải với nhiều tâm trạng:
- Những cô gái nghe xong mặt đỏ bừng, kêu ré lên - eo
ơi...
- Những chàng trai cười sảng khoái thích thú.
- Vài người có tuổi nghiêm mặt phê phán:
- Bậy bạ... bậy bạ! Chuyện như vậy mà ông nói cứ ráo
hoảnh không e dè, kiêng nể à?
Người ra câu đối b́nh tĩnh biện báo:
- Ông bị ảnh hưởng của phim, ảnh Sexy quá nhiều nên
chỉ nghĩ một chiều theo nghĩa tục. Đây là câu đố nếu giảng ra lại rất... Thanh.
Đố tục, giảng thanh mà!
Cuối cùng th́ mọi người chịu, yêu cầu kẻ kia giải
nghĩa.
Khi lời giải bật ra :
- Lời giải cho câu trên là - Ăn Mía.
C̣n câu dười là: Hút thuốc lào bằng Điếu bát!
Những người ngồi nghe thở phào, phá lên cười sảng
khoái.
- Ăn mía ! Đúng ! Cách ăn mía cả gióng của dân gian
mà khi ăn không dùng dao tiện, cắt từng khẩu, khiến hai tay phải nắm chắc
gióng mía dài khoảng từ 20 đến 30 phân rồi dùng hàm răng tước vỏ, cắn, nhai.
Hai hàm răng dập lên dập xuống, nước đường ngọt lịm từ khẩu mía trào ra. Chao
ơi! Đang nóng, khát. Nước mía tươi, mát, ngọt khiến người ăn đầy cảm giác thỏa
măn, khoái khẩu!
Có hai loại điếu dùng cho người hút thuốc Lào.
- Điều cầy, là một ông tre dài khoiảng 40 phân, dùng
cho người lao động lam lũ, nông dân đi cầy ruô.ng.
- Điếu Bát dành cho người thích, nghiện hút thuốc lào
ở nhà hay ở những nơi tập trung, hội hè, đ́nh đám trong làng . Điếu bát bằng
gốm sứ, h́nh tṛn to cỡ vốc tay. Kín. Dưới đáy có bầu đựng nước, đặt trong
ḷng chiêc bát có đường kính to hơn. Trên miệng bát điếu có lỗ gọi là nơ điếu.
Khi hút, người nghiện vân vê sợi thuốc thành h́nh tṛn, dút vào nơ điếu, bật
lửa, châm, rit...rít.. Nước ở dưới bốc lên ḥa cùng lửa đốt cháy sợi thuốc.
Hương vị hai luồng âm - dương của thuốc lào gây cho người hút khoái cảm, đê mê...
- Ồi ! thế mà lại cứ tưởng!...
Một loại câu đố khác vừa thanh, vừa khó, do giới quan
lại, khoa cử sáng tạo, truyền tụng trong giới trí thức cung đ́nh. Điển h́nh
cho loại này là mợt giai thoại được đưa vào lịch sử văn học nước nhà, lưu
truyền đến nay :
Cụ Mạc Đĩnh Chi là danh sỹ đời hậu
Lệ Tương tuyền, trong một lần mẹ cụ vào rừng kiếm củi, bị đười ươi bắt. Về nhà
có thai, sinh ra cụ. Tuy rất xấu xí nhưng thông minh tuyệt đỉnh. Học đâu nhớ
đấy... làm quan, từng đi Sứ bên Tàu... ứng đối trôi chảy khi người Tàu thử tài...
Một lần Cụ được nhà vua triệu vào cung cùng nhiều đại
thần, danh sỹ. Vua đưa ra một câu đố nói rằng Sứ Tàu bắt ta phải giải, nếu
giải được họ sẽ vào tŕnh quốc thự Không giải được, nhà vua phải đích thân đến
tận nhà khách họ đang ở - nghe giải. Đó là yêu sách ngang ngược. Nhưng v́ là
nước nhỏ không thể làm mếch ḷng nước lớn. Vua đ̣i các quan hăy tập trung giải
câu đố. Nội dung câu đố chữ Hán như sau :
Lưỡng Nhật, b́nh đầu nhật.
Tứ Sơn, điên đảo sơn.
Lưỡng Vương, tranh nhất quốc.
Tứ Khẩu, tung hoành gian.
Các quan cố vắt óc mà không đoán câu thơ kiêm câu đố
quái dị kia là cái ǵ. Rút cục không vị nào hiểu được bài thơ - giải được câu
đố. Vua lo lắng quay sang hỏi Cụ Mạc.
Cụ vui vẻ bảo :
- Tâu thánh thượng, đó chỉ là tṛ dùng để đố bọn trẻ,
đâu để thánh thượng bận tâm.
Vậy nó là cái ǵ - Vua hỏi.
- Đó là chữ điền - Cụ Mạc đáp ngay!
Vốn cũng là người hay chữ, hiểu ra, ngài cười tươi.
Các quan trong triều vô cùng cảm phục tài trí thông minh của cụ Mạc. Câu đố
dịch nghĩa như sau :
- Hai h́nh chữ nhất để bằng đầu, sóng hàng nhau.
(Các canh của nó tạo ra chữ Điền).
- 4 trái núi, điên đảo.
(4 chữ Sơn sắp ghép theo 2 chiều, dọc - ngang, cũng tạo thành chữ Điền.)
- Hai ông vua tranh nhau một nước. (Hai chữ Vương
ghép lại trên, dưới - cũng thành chữ Điền).
- 4 cái miệng ở trong khoảng dọc, ngang - (4 chữ Khẩu
ghép lại cũng tạo thành chữ Điền).
Câu đố của sứ thần Tàu là chữ ĐIỀN. Bài thơ giải
nghĩa như sau :
Hai Nhật (h́nh chữ nhật) bằng đầu để sóng hàng.
4 Núi (Sơn) điên đảo dọc cùng ngang.
Hai Vua (Vương) ngiêng ngả lo tranh nước.
4 Miệng (Khẩu) liền nhau ghép vững vàng.
Sứ thần nhận lờ́ giải với sự ngạc nhiên cảm phục.
Berlin 2003 |
