Home T́m Ca Dao Trợ Giúp T́m Ca Dao Trang Chủ Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 
 
Trích từ: Ca Dao Ngụ Ngôn Người Việt
- Triều Nguyên - Nhà Xuất Bản Thuận Hóa
 
1 . Anh Chồng Dễ Tính
Lỗ mũi em mười tám gánh lông,
Chồng yêu, chồng bảo: "Râu rồng trời cho":
Đêm nằm th́ ngáy o o,
Chồng yêu, chồng bảo: ngáy cho vui nhà".
Đi chợ th́ hay ăn quà,
Chồng yêu, chồng bảo: "Về nhà đỡ cơm".
Trên đầu những rác cùng rơm,
Chồng yêu, chồng bảo: "Hoa thơm rắc đầu'.
 
Ghi theo HT: 202, VNP1 I: 143 và VNP7: 291. Các sách TCBD l: 410, HHĐN: 135, TNPD ll: 104 và THĐQ: 15 cũng có chép bài ca dao với vài khác biệt nhỏ. Riêng NASL II: 22a chỉ ghi bốn ḍng đầu (với vài khác biệt nhỏ).
 
Sách NGCK: 194a có chép bài mang nội dung gần gũi:
Hai nách những lông xồm xồm,
Chống yêu chồng bảo mối tơ hồng trời cho.
Đêm ngủ th́ ngáy o o,
Chồng yêu chồng bảo lái đ̣ cầm canh.
Ăn vụng bụng to tày thùng,
Chồng yêu chồng bảo cái giành đựng cơm.
 
Người đàn bà mắc nhiều cái xấu, lỗ mũi đầy những lông, lúc ngủ th́ ngáy to, đi chợ th́ ăn quà[1] làm việc th́ để rơm rác dính đầy đầu (thủ pháp phóng đại được dùng để tô đậm những cái xấu này). '
Nhưng chúng đều được anh chồng dễ tính (hoặc quá yêu vợ), biến thành tốt đẹp cả. Giả như gặp phải những anh chàng khó tính, th́ chị nọ không tránh khỏi những lôi thôi.
 
Người chồng ở đây không chỉ dễ tính mà c̣n vui tính nữa, trước mỗi cái xấu của vợ (mà rất có thể do những người xoi bói chỉ ra), anh ta đều đùa được hóa giải được, khiến các chỉ trích trở nên vô nghĩa. Điều này, ngoài chuyện "Khi yêu trái ấu cũng tṛn", c̣n thể hiện một thái độ bao dung, chấp nhận cái xấu của nhau khi đă làm vợ chồng, của người đàn ông. Cờ thể nói đây là một đức tính tốt; nó tạo không khí ḥa thuận và có khả năng cảm hóa cái xấu. Ở mặt trái của vấn đề cũng cần thấy rằng, nếu quá dung túng cái xấu của vợ, sẽ dễ biến vợ thành hư hỏng.
 
Ngoài ra, bài ca dao c̣n hàm ư cười chê những ngưới đàn bà xấu xí lại luộm thuộm, vụng về.
<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#1">Anh Chồng Dẽ Tính</a> 

 

2. BA BÀ CHIA BỐN QUẢ DỪA
Ba bà đi chơ, mua bốn quả dừa,
Chia đi chia lại, đă trưa mất rồi.
May sao lại gặp một người:
"Ba bà ba quả, phần tôi quả này!"
 
Ghi theo NASL II: 35b. Sách NASL III: 54a chỉ chép hai ḍng đầu thành bài riêng.
Ba bà với bốn quả dừa, không biết chia sao cho đều. Họ ngồi chia đi chia lại bàn qua căi về nhiều bận vẫn không t́m ra lối thoát.
 
Trời lại lại đă trưa, không về làm kịp bữa cơm e mỗi người khó tránh khỏi chuyện rầy rà. Một người lạ đến. Nghe rơ sự t́nh, người này nói: ba bà ba quả, vậy là công bằng; quả c̣n lại là phần thưởng cho tôi đă giải quyết việc chia chác khó khăn để các bà về, may ra c̣n làm kịp bữa cơm trưa".
 
Trên đây là h́nh thức diễn xuôi của bài ca dao. Người đọc có thể suy ra sự đồng t́nh của ba bà về cách chia. Và ngụ ư của bài ca dao cũng có thể nhận thấy: Trong những trường hợp mà sự chia chác khó được ṣng phẳng th́ nên nhường nhịn nhau một chút (lẽ nào trong ba bà lại không có ai là người có hoàn cảnh đáng để hưởng quả dừa thứ tư như đông con cháu hơn, hoặc việc nấu nướng cần thiết hơn chuyện giải khát,... - mà phải mất không cho người ngoài cuộc.
 
<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#2">Ba Bà Chia Bốn Quả Dừa</a> 
 
3. BÀ GIÀ KÉN VỢ CHO CON
Bà già kén vợ cho con,
Kén ba năm tṛn, được bóng thờ vua.
Thế gian tham của thời thua,
Của ăn thời hết, bóng thờ vua hăy c̣n.
 
Ghi theo NASL II: 12a.
Người mẹ già kén vợ cho con trai. Ba năm tṛn, bà vẫn chưa t́m ra một người con dâu vừa ư. Thay vào đó, bà rước "bóng thờ vua" về nhà, và giăi bày rằng: thế gian v́ tham của sinh ra kém cỏi, không nh́n xa thấy rộng, của mấy ăn cũng hết trong lúc "bóng thờ vua" th́ măi c̣n.
 
Bóng thờ vua có thể hiểu là h́nh vẽ về một ông vua, dùng dể thờ (có thể vua đang trị v́ hay vua đă chết. vua Tàu hay vua ta). hoặc là xác đồng dành riêng cho hồn ma một ông vua hay người được coi như vua (tương tự trường hợp các bà bóng làm xác đồng thường xuyên của một thánh bà hoặc tôn ông trong đạo Mẫu), hoặc đây là cách nói của bà già " chỉ việc con ḿnh được chọn làm lính ở cung để hầu hạ. phục dịch vua chúa.
 
Dẫu hiểu bóng thờ vua" theo hướng nào đi nữa, đó cũng không phải là đứa con dâu bằng xương bằng thịt và b́nh thường như bao người khác Bà đă làm cái việc như câu chuyện thả mồi bất bóng. Chẳng hiếm ǵ con gái trong thế gian để chọn cho con yên bề gia thất, vậy mà lại rước cái xa vời, vu vơ về nhà (đă thế, c̣n tự hào, cho ḿnh biết nh́n xa, thiên hạ đều thiển cận).
 
Miêu tả điều này, bài ca dao nhằm uốn nắn tính chất hoang tưởng thưởng gặp trong mỗi con người.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#3">Bà Già Kén Vợ Cho Con</a> 

4. BÀ GIÀ XEM QUẺ LẤY CHỒNG
 
Bà già ra chợ Cầu Đông,
Xem một quẻ bói: lấy chồng lợi chăng?
Thầy bói xem quẻ, nói rằng:
Lợi th́ có lợi nhưng răng không c̣n".
 
Ghi theo HT: 198, VNPI I: 143 và VNP7: 292. Các sách TCBD I: 400, TCBD III; 91. TNPD II: 20 và CDHN: 152 cũng có chép bài ca dao với đôi chỗ khác biệt nhỏ.
 
Bà già chủ động xem quẻ bói về chuyện thiệt hơn nếu ḿnh lấy chồng. Chuyên lợi hay không lợi của việc lấy chồng không đặt ra đối với các cô gáỉ  v́ với họ, lấy chồng là tất nhiên; nhưng với bà già th́ không được xă hội cho là b́nh thường nữa, ông thầy bói nói trắng giọng nước đôi của thầy bói: vừa có lợi, vừa không lợi (bởi mất răng).
 
Cách trả lời của ông thầy bói cũng khéo léo. “Lợi " là phần thịt ở chân răng (mà bà già có thể chỉ c̣n lợi, chứ răng th́ đă bị rụng); lợi được liên tưởng như vậy về nghĩa v́ nó cùng trường từ vựng - ngữ nghĩa với răng", và lợi" cũng được hiểu là nội dung giải đáp của câu hỏi: “lợi chăng” (trái nghĩa với “hạỉ ").  Chuyện các bà già muốn chồng, từng được ca dao nói đến:
 
* Bà già tuổi tám mươi hai,
Ngồi trong quan tài hát ghẹo ông sư. [NASL II: 26b]
 
Bà già tuổi tám mươi hai,
Nằm trong quan tài hát ví thợ sơn. [CDTCM: 253]
 
* Bà già đă tám mươi tư,
Ngồi bên cửa sổ viết thư t́m chồng. [TCBD I: 400]

 

Bài ca dao là một tiếng cười hóm hỉnh, nhằm điều chỉnh" những cảm xúc t́nh ái mạnh mẽ ở các lăo bà, nếu những cảm xúc ấy có thật.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#4">Bà Già Xem Quẻ Lấy Chồng</a> 

5. BÀ THỨC NHƯ CHONG
“Bà nằm bà có ngủ đâu”,
Nó khênh nó bỏ vườn dâu bao giờ.
"Đêm năm canh bà nằm chả nhắp",
Nó khênh bà đi khắp mọi nơi.
"Đêm qua bà thức như chong”,
Nó khênh nó bỏ vườn dong bao giờ."
 
Ghi theo NASL II: 32b.
 
Sáu ḍng của bài ca dao có thể tách làm ba phần, mỗi phần hai ḍng: ḍng đầu là lời đinh ninh không hề ngủ của bà, ḍng sau là chuyện khênh giường bà mà bà không biết, để bác bỏ lời bà.
 
V́ sao bà cứ một mực “có ngủ đâu”, “nằm chả nhấp", “thức như chong", như v́ công việc hay bị bắt buộc phái thức đêm vậy? Chẳng ai buộc bà phải thức, phải thanh minh như vậy cả. Chỉ bà hoặc để chứng tỏ là ḿnh đă lo lắng cho cả nhà, hoặc muốn con cháu quan tâm đến sức khỏe của ḿnh hơn (hoặc cả hai điều ấy), mới nói ra như thế. Con cháu không ai dám căi, họ âm thầm hành động để phủ nhận điếu bà nói mà thôi. Hành động này cũng được phóng đại lên, chứ con cháu nào lại khênh giựng bà ra vườn dâu, vườn dong? Đúng hơn, đây chỉ là một cách nói nhằm khẳng định bà có ngủ mà thôi.
 
Có khi do chuyện già cả đâm lú lẫn, ăn rồi nói chưa ăn, ngủ mê bảo không ngủ. Đây là chuyện b́nh thường; "một đời người tra, ba đời con nít" (tục ngữ) (sự lú lẫn, ngây dại của người già cả c̣n gấp ba lần trẻ nhỏ), con cháu không nên lấy đó làm điều. Nếu ở trường hợp sau th́ bài ca dao mang tính chất đùa vui; riêng ở các trường hợp khác, giúp ta thấy được một nét tính cách của những người bà, người mẹ già, họ vẫn canh cánh lo lắng cho gia đ́nh con cháu, dù lực bất ṭng tâm.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#5">Bà Thức Như Chong</a>

6. BÁN B̉, MUA DÊ VỀ CÀY
 
Buồn ngủ buồn nghê?
Bán ḅ tậu ruộng, mua dê về cày.
Đồn rằng, dê đực khỏe thay,
Bắt ách lên cày, nó lại phá ngang.
 
Ghi theo TNPD II: 25 và TCBD 1 : 498.
Làm ruộng phải cần đến trâu ḅ. Có ruộng mà không có ḅ th́ cũng bằng không. Nhân vật của bài ca dao có lẽ cũng biết điều ấy. Cái sai lầm của người này là tin ở lời đồn đăi, rằng dê đực rất khỏe, có thể cày thay ḅ được (chuyện "cày thay ḅ" có thể do chính người nọ suy diễn ra). Không ngờ, đặt ách lên cổ dê, bị dê phá ngang" ngay. Vậy là xôi hỏng bỏng không, chỉ c̣n trơ mắt ra mà nh́n đám ruộng đầy những cỏ dại và con dê nhởn nhơ như thể trêu ngươi. Thật là buồn!
 
Lời ngụ: Trước khi có quyết định thay đổi một điều kiện, một công cụ sản xuất, cần tính đến hiệu quả của cái thay thế so với cái bị thay thế một cách chính xác, không cả tin vào dư luận.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#6">Bán Ḅ, Mua Dê Về Cày</a>

7. BÁN B̉, MUA ỄNH ƯƠNG
 
Vợ anh khéo liệu khéo lo,
Bán một con ḅ, mua cái ễnh ương.
Đem về thả ở gậm giường,
Nó kêu ỳ ọp, lại thương con ḅ
 
Ghi theo CDTH: 78.
Chuyện kể về một người vợ “khéo liệu khéo lo” Chị này đă đem ḅ bán và mua ễnh ương về. Khi nghe tiếng ỳ ọp của ễnh ương ở gầm ("gậm") giường. chị ta lại thương nhớ con ḅ. .
Bán, mua có thể không theo nghĩa trao đổi hàng - tiền, mà dùng theo nghĩa bóng (tương tự “bán... mua" trong “bán buồn mua vui", “bán bà con xa, mua xóm giềng gần”…) Ễnh ương là một động vật không ai nuôi, và cũng chẳng có lợi ǵ (trong quan niệm của người b́nh dân), lại ồn ào, nhớp nháp khiến không ít người phụ nữ phải khiếp sợ. Vậy mà nó lại nằm dưới giường.
 
Theo đó mà suy, rất có thể đây là một cách nói về một người phụ nữ đă từ rẫy một anh chồng tốt và rước lấy một ông chồng không ra ǵ, nay hiểu ra mới tiếc nuối: Xưa kia ngọc ở tay ta; Bởi ta chểnh mảng, ngọc ra tay người [NGCK: 189a]. Và như vậy, nói khéo liệu khéo lo" chỉ là nói mỉa, thực chất là ngu dại.
 
Ở mức độ khái quát, bài ca dao nhằm đưa ra lời khuyên: Không nên v́ một phút nông nổi, hoặc thiếu chín chắn mà từ bỏ một con người tốt, một thứ quư, để kết thân với kẻ xấu, rước lấy vật tồi, đến lúc hối hận th́ chuyện đă rồi.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#7">Bán Ḅ, Mua Ễnh Ương</a>

8. BẮT CHƯỚC THÚC SINH, HỌC Đ̉I HOẠN THƯ
 
Năm ngoái anh mới sang Tây,
Đồn rằng buôn bán năm nay phát tài.
Ḷng anh muốn lấy vợ hai,
Rằng: "Nhà có thuận, nay mai nó về?
Rồi ra một quán đôi quê,
Tôi muốn nó về làm bạn sớm hôm.
Trước là sinh tử sinh tôn,
Sau nữa thờ phụng công môn ông bà.
Trước con nhà sau ra con nó,
Xin nhà rồi chớ có ghen tuông.
Chợ rộng th́ làm gái buôn,
Sông rộng lắm nước trong nguồn chảy ra.
Ḷng anh ăn ở thật thà,
Coi nó mười tám, coi nhà hai mươi;
Ḷng anh chàng có như người,
Có mới nới cũ, tội trời ai mang;
Ḷng anh ăn ở bằng ngang,
Nó giàu bằng mấy cũng nàng thứ hai".
-"Thôi thôi, tôi biết anh rồi,
Bụng anh nông nổi giếng khơi không bằng!
Bây giờ anh khéo khôn ngoan,
Sau anh tư túi, tôi làm chi anh?
Anh mà bắt chước Thúc Sinh,
Th́ anh đừng trách vợ ḿnh Hoạn Thư!"
 
Ghi theo CDTH: 154-155. Bài ca dao gồm 24 ḍng lục bát, 3 ḍng đầu là lời dẫn của người kể chuyện, rằng có một anh đi buôn bán đường xa, có tiền và có người t́nh, về ngỏ lời cùng vợ để cưới cô t́nh nhân nọ làm vợ hai; 15 ḍng tiếp theo là lời anh ta; và 6 ḍng cuối là lời của chị vợ.
 
Lời anh chàng thật khéo, vừa đe nếu không bằng ḷng vẫn lấy, chấp nhận sống hai nơi ("một quán đôi quê "). hoặc do nghề nghiệp, do đặc điểm bản thân, không lấy người này cũng phải lấy người khác ("chợ rộng th́ lắm gái buôn, sông rộng lấm nước trong nguồn chảy ra"); vừa tán là vẫn quư trọng chị hơn người kia ("coi nó mười tám, coi nhà hai mươi"; "nó giàu bằng mấy cũng nàng thứ hai";...)... Sau khi nghe lời chồng, chị vợ gạt phăng và nói gọn bằng những lời kinh điển", gọi theo ngôn ngữ của Homère là "những lời có cánh, c̣n nói theo kiểu dân gian là lời của “bụng ớt ḷng chanh". Lời ấy không chỉ phản bác mà c̣n hăm dọa: "Anh mà bắt chước Thúc Sinh, th́ anh đừng trách vợ ḿnh Hoạn Thư! ". Theo lời lẽ của hai người mà suy, th́ anh chồng có thể chỉ mới “bắt chước" Thúc Sinh thôi, c̣n chị vợ th́ đă Hoạn Thư "thứ thiệt rồi.
 
Ngụ ư của bài ca dao, theo như đă phân tích, có thể diễn giải bằng hai lời ca dao sau (hiểu theo cách kết hợp hay riêng rẽ đều được):
 
* Sông bao nhiêu nước cũng vừa,
Trai bao nhiêu vợ cũng chưa bằng ḷng.
[HHĐN: 270]
 
* Con chim khôn thỏ thẻ, nghe êm ái trên nhành,
Lời khôn em năn nỉ anh chẳng đành dứt ân.
[DCNTB: 186]

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#8">Bắt Chước Thúc Sinh, Học Đ̣i Hoạn Thư</a>

9. BÈO NƯỚC LỤT, SEN RĂ CÁNH
 
Trên đời ǵ rẻ bằng Bèo,
Chờ khi nước lụt, Bèo trèo lên Sen.
Trên đời ǵ tốt bằng Sen,
Quan yêu dân chuộng, ră bèn cũng hư.
 
Ghi theo VNP7: 106. Sách HHĐN: 48 và VNPI II: 113-114 cũng có chép bài ca dao với vài khác biệt nhỏ (như hai bản này ghi "dưới đời" thay v́ "trên đời"; riêng HHĐN ghi "ai" thay v́ "ǵ" - ḍng 1 và ḍng 3). “Rẻ " ngoài nghĩa trái với đắt (Rẻ như bèo), ở đây, c̣n mang các nét nghĩa rẻ rúng, khinh rẻ; “tốt" cũng hàm nghĩa đẹp, yêu v́, quư trọng. "Nước lụt" là thời cơ lớn để phát triển của Bèo; "ră bèn" (tạm hiểu là ră cánh, rệu ră) là lúc hết vận của Sen.
 
Thứ xoàng xĩnh, mạt hạng như Bèo mà khi có cơ hội, vẫn có thể vượt lên trên, ngự trị hạng cao quư; trong lúc đó, hạng tốt đẹp, cao sang như Sen, lúc hết thời, cũng là đồ bỏ đi.
 
Lời khuyên được rút ra: Trong cuộc sống, tuy có phân định sang hèn, cao thấp, đẹp xấu,... nhưng không nên tuyệt đối hóa sự phân loại và cố định hóa cách nh́n; bởi v́ sự vật, hiện tượng (trong đó có con người và xă hội con người) luôn biến dịch, mỗi khi thời cơ, điều kiện tồn tại của chúng thay đổi, th́ trật tự sang - hèn, cao - thấp, đẹp - xấu kia có thể thay đổi theo.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#9">Bèo Nước Lụt Sen Ră Cánh</a>

10. BẾ BỤT ĐI CHƠI
 
Gần chùa gọi Bụt bằng anh,
Thấy bụt hiền lành, bế Bụt đi chơi.
 
Ghi theo TNPD l: 129, TCBD III: 185. Các sách ĐNQT: 98a, NASL IV 14b, NGCK: 170b, LHCD: 26a cũng có chép bài này với đôi chỗ khác biệt (ví dụ, ở ḍng bát, sách ĐNQT và LHCD ghi "hạ xuống đất chơi" thay v́ ('bế Bụt đi chơi": NASL lại ghi ở vị trí tương ứng này là "gọi Bụt bằng em.
 
Bụt (Phật) được sùng bái, tôn kính. Những người là tín đồ của Thích Ca c̣n tin tưởng ở tài phép, quyền lực tối cao của các vị Phật. Ấy vậy mà nhân vật của bài ca dao, một người trần mắt thịt lại gọi Bụt bằng anh!
 
Lí do của việc đánh đồng vừa kể, chỉ đơn giản là người này ở gần Bụt. Không chỉ “gọi Bụt bằng anh” ông/bà ta c̣n “bế lụt đi chơi" (hay như sách NASL chép “Thấy Bụt hiền lành, gọi Bụt bằng em", tức hạ xuống thành bậc dưới ḿnh .
 
Chuyện ở gần nhau dẫn đến ngộ nhận lớn như vậy, thật đáng xem xét. V́ gần th́ thấy được nhau mà cái đập vào mắt là h́nh sắc, nên không hiếm người bị cái h́nh sắc ấy đánh lừa, làm cho cái nh́n bị lệch đi, không thấy được bản chất của đối tượng. Tục ngữ nói “Bụt chùa nhà không thiêng", cũng trên cơ sở này
 
Bài học được rút ra là: Không nên v́ sự gần gũi hoặc có quan hệ giao tiếp mà khinh nhờn bậc tài cao đức trọng hay đánh đồng cái tài hèn đức mỏng của ta với họ.

 [1] Chuyện người phụ nữ, nhất là phụ nữ đă có chồng, ăn quà vặt lúc đi chợ,  thường bị ca dao lên án gay gắt. ở đây, nhằm tập hợp các thói xấu vào một người đàn bà, chuyện ăn quà khi đi chợ cũng được huy động góp phần

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon1.htm#10">Bế Bụt Đi Chơi</a>

[Trở về Trang Đầu] [Trang Trước] [Trang Sau] [Trang Cuối]

.

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Hoàng Vân, Julia Nguyễn

Web Database

Nguyễn Hoàng Dũng
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 03/12/18