Ca Dao Ngụ Ngôn Người Việt 3

[5] (Câu Tục ngữ này, đồng thời cũng mang tính chất ca dao (xem xuất xứ Ở bài bắt chước Thúc Sinh, học đòi Hoạn Thư")

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon3.htm#25">CHIM CHÍCH GHẸO BỒ NÔNG</a>

26. CHIM CHÍCH VE PHƯỢNG HOÀNG

Con chim Chích đổ thẳng ngành tre,
Được bao lông cánh mà ve Phượng Hoàng.
Ghi theo CDTCM: 255.

Chim Chích là loài chim nhỏ, ăn sâu bọ; Phượng Hoàng là một loài chim vóc lớn và đẹp lộng lẫy, được coi là chứa của các loài chim(1)
Chim Chích mà đòi ve (tán tỉnh người khác giới, để có thể đi đến quan hệ lứa đôi) Phượng Hoàng là không tự biết thân phận mình. Tục ngữ có câu đũa mốc (mà) chòi mâm son", với ý, người đang ở vị trí thấp kém lại muốn được kết hôn với người có địa vị cao sang. Chuyện chim Chích ve Phượng Hoàng" là một biểu hiện sinh tổng của câu tục ngữ này. vỉa đó là lời ngụ của bài ca dao.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon3.htm#26">CHIM CHÍCH VE PHƯỢNG HOÀNG</a>

27. CHIM KHÔN, CÁ KHÔN

Chim khôn tránh lưới, mắc dò;
Cá khôn tránh đó, tránh lờ, mắc đăng.

Ghi theo NASL IV: 44a.
(1) Theo hoàng Phê (chủ biên 1994. từ điểm tiếng Việt. Sđd, ti.776) trù Phương Hoàng là "chim tưởng tượng, có hình thù giống chim trĩ, được coi là chúa của loài chim".

Có thể chia bài ca dao làm hai phần, mỗi phần một dòng (ở đây là một câu) theo mô hình A khôn (thì cũng chỉ) tránh được y, (nhưng vẫn mắc phải Y. Chim khôn thì cũng chỉ tránh được lưới, nhưng vẫn mắc phải dò.

Lưới, dò (một loại bẫy, thường làm bằng dây thòng long) khiến chim bị túm bắt; đó, lờ, đăng khiến cá gặp nạn Không thể nói chắc trong các thứ lưới bẫy trên, loại nào lại hại hơn loại nào, mà còn tùy thuộc vào từng con chim, cá cụ thể, tùy thuộc vào không gian, thời gian chăng bẫy; nhưng thông thường thì chim dễ bị mắc dò hơn, cá dễ bị đăng bủa hơn. Điều này nhằm nói lên, cái khôn, cái hiểu biết có mức độ, có giới hạn của nó. Mỗi khi có sự vật, hiện tượng tác động vượt khỏi giới hạn này, cái khôn mất tác dụng. Ví dụ, chàng trai ở bài ca dao dưới đây, rất lo lắng về việc mất khôn trước lời nhỏ to " mà cô gái mình yêu đang gặp phải:

Người ngoan lên bãi hái chè,
trái dăm ba lá xuống khe ta ngồi.
Chim khôn chết mệt vì mồi,
Người khôn chết mệt lử lời nhô to:
Chim khôn tránh lưới nắc dò,
Cá khôn tranh mãi, lt~l~g lờ mắc đang.
Ngư~ỳi ngoan yêu đến tôi chăng?
[QHBN: 267]

Từ đó, có thể rút ra ý nghĩa khái quát, đồng thời, là lời khuyên ( ủn bài ca dao: Cái khôn, sự hiểu biết của ta trước muôn vàn sự vật, tiện tượng (tự nhiên và xã hội) rất hạn chế, không nên quá tự tin, ỷ lại vào nó, mà trước mối tình huống, cần phải lượng định, tìm tòi những kiến giải mới, để tránh mắc phải sai lầm.
69

28. CHÓ NÊU CÔNG

"Ruộng se mạ úa chẳng chộ mi đâu,
Chúa đặt mươn xuống mi đã ngồi chầu trước tiên?"
- "Có tao, tao sủa hậu hậu,
Không thì kẻ trộm chặt đầu mi đi!".
Ghi theo CDNT: 284.

"Chộ": thấy; "mươn": mâm nan có 4 chân, dùng để dọn cơm ăn; "chúa": có thể hiểu như chủ, người chủ. Lời sau là của Chó, lời đầu có khả năng do Mèo nói (vì Mèo và khó đều giống nhau ở điểm là cùng xuất hiện lúc vừa dọn mâm lên, giữa chúng cũng thường ganh tị cấu xé nhau).

Nông dân phải vật lộn với đồng ruộng, dãi nắng dầm mưa mới kiếm được cơm ăn, vậy mà vừa đặt mâm xuống, Chó đã ngồi bên Sao hỗn thế? Lời giãi bày của Chó rất cụ thể, rõ ràng: Chó canh giữ nhà không để kẻ trộm lấy cắp của cải và cả việc chặt đầu Mèo (hay kẻ buông lời trách cứ nó), là một thành viên nằm dưới sự bảo vệ của Chó. Sở dĩ lời giải thích của Chó có vẻ cáu gắt, kẻ cả (cách xưng hô "tao" - mi" cách đặt Mèo dưới tay kẻ trộm trong lúc Chó thì cự lại chúng, theo cách "sủa hậu hâu) là vì vậy

Dẫu sao, Chó cũng chỉ "ngồi chầu bên mâm chứ không phải ngồi ăn (nó thường được chủ cho ăn, sau khi họ ăn xong). Và vì công sức như đã nêu, thì chuyện hưởng thụ của Chó chưa phải đã tương xứng. Chó nặng lời với kẻ đã không nhận thức đúng vai trò của nó như vậy không hẳn là quá đáng. Lời ngụ Ở đây là: Không nên quá coi trọng việc tạo ra sản phẩm mà xem nhẹ chuyện bảo vệ những sản phẩm được làm ra.
70

29. CHỒNG EM NGỒI VÕNG ĐIỀU

Chồng em anh đã mất chưa?
Tay cầm thẻ bạc, ngồi đưa võng điều'.
Chồng em, anh đã biết rồi,
Thắt lưng chạc lạt, chia xôi cho làng".

Ghi theo CDNT: 122. Sách này cũng ghi một số bản khác của bài ca dao như ở dòng hai: "ngồi trong cửa sổ mà đưa võng điều; Ở dòng bốn: "tay cầm cái vẹm hay ngồi góc mươn hoặc "khi đứng thì thấp, khi ngồi thì cao Sách VHDGQB: 424 có chép bài mang nội dung tương tự:

Em khoe chồng em đậu được cửu lãnh cảnh binh,
Hôm qua anh cho nằm dưới đình Quảng Long.

Cầm thẻ bạc, ngồi võng điều là cung cách của quan lớn. Thắt lưng bằng sợi lạt và chia xôi cho làng là dáng vẻ và việc làm của người nghèo khổ, thấp hèn. Người phụ nữ tỏ ra rất tin tường, tự hào về chồng mình, mới đem ra khoe với một người (là bà con, bạn cũ) mà chị nghĩ anh ta chưa biết chồng mình ra sao, rằng: chồng "là rất cao sang, quyền quý. Gặp phải anh chàng bỗ bã, hoặc loại chỉ quen nói đúng bản chất sự vật, vạch mặt chỉ tên anh chồng của chị này là một kẻ tôi đòi hèn mạt, chẳng có gì để xưng tụng.

Chúng ta nhận ra, cả hai đều nói quá, nói phóng đại sự thật để đạt mục đích, ở chị nọ là khoe khoang, Ở anh kia là hạ bệ. Truyện ngắn "Quê mẹ" của Thanh Tịnh có một chi tiết gần gũi với bài ca dao: Thảo lấy chồng khác làng, anh này làm hương thơ (nhận và phát thư từ trong làng), hôm nọ, về quê giỗ ông một mình, người bố hỏi sao chồng con không qua, Thảo đáp "Dạ, nhà con mắc việc quan"; cô Khuê, chị em chú bác với Thảo nghe vậy, trề môi nói: "Thứ đồ làm hương thơ mà cũng gọi là việc quan". Chi tiết này có vẻ xác thực, không phóng đại (hay thu bé) như bài ca dao, nhưng là mục đích ý nghĩa đều giống nhau. Trong cuộc sống, những điều tự đề cao minh, được phân tích chi li; chúng được đúc kết, thể hiện trong một loạt các khái niệm? tự cao, tự đại, tự tôn, tự kiêu, tự mãn, tự ái, tự đắc tự hào... Sở dĩ chúng được xác định tường tận như vậy, vì tuy mới khái niệm đều có nội hàm và ngoại diên riêng, song chúng vẫn có những chỗ giao nhất định, và đều là những ngáng trở cho sự hòa nhập của một cá thể đối với cộng đồng.

Đi Cùng với cái tôi tự thân là cái tôi ăn theo, cái tôi sống kèm (sống kèm vợ/(hồng, ông bà, cha mẹ, con cái, anh em, bạn bè, họ tộc, làng xã,...), phổ biến nhất là với chồng và con cái; khoe chồng cao quý, hàm ý mình cũng sang giàu (khoe con học giỏi, cũng ít nhiều đề cao sự thông minh của bản thân, là bố/mẹ chúng). .

Tục ngữ Pháp có câu "Cái tôi thì đáng ghét" (Le moi choque toujours). Có thể bổ sung cho rõ hơn: Cái tôi, cả cái tôi tự thân và cái tôi ăn theo, đều đáng ghét; cho nên, trong giao tiếp, cần tránh nói những điều đáng ghét kia, đó cũng là cách ngăn ngừa sự xúc phạm của người đối thoại với bản thân. Ngụ ý của bài ca dao là vậy

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon3.htm#29">CHỒNG EM NGỒI VÕNG ĐIỀU</a>

30. CHỒNG SAO, VỢ VẬY

Chồng đánh bạc, vợ đánh bài,
Chồng hai ba vợ, vợ hai ba chồng.

Ghi theo NASL II: 2b, TNPD l: 88, VNPI l: 133, \/. p7: 273, HT? 234
và TCBD II: 191.

Có 7 trên 14 âm tiết được lặp lại, nói cách khác, chỉ có 7 âm tiết (đồng thời là 7 từ, kể cả những từ gần nghĩa dùng thành cặp như hai-ba, bạc-bài), được dùng để tao nên bài ca dao. Cặp lục bát được tổ chức thành bại vế đối xứng nhau, trong mỗi vế, lại theo hình thức tiểu đối:
Chồng [cờ bạc], vợ [cờ bạc]
Chồng [trai gái], vợ [trai gái] chồng sao, vợ vậy

Vợ tỏ ra bình đẳng không thua kém chồng (ca dao từng đề cập 1 vấn đề tương tự theo hướng này:

Chồng ăn cho, vợ ăn nem;
Đứa ở có thèm, mua thịt mà ăn.

[ĐNQT: 89al); dù theo lễ giáo và phong tục truyền thống, những việc làm này của người vợ sẽ bị lên án mạnh hơn người chồng. Nhưng xét nguyên nhân, dựa theo cách diễn đạt của bài ca dao, thì do người chồng gây ra trước, có vẻ như bày đường cho vợ làm, nên phải chịu trách nhiệm (khi gia đình, sự nghiệp bị đổ vỡ

Bài ca đao có thể chỉ là sự chê trách chuyện chồng sao vợ vậy cùng đi theo con đường hư hỏng. Dù vậy, ít nhiều vẫn tìm thấy một lời khuyên bảo Ở đây, đó là: để bảo ban được vợ, cùng nhau xây dựng hạnh phúc gia đ nít, người chồng phải nghiêm túc, không bạc bài, trác táng; còn môi khi đã hư đốn, thì người vợ cũng cố quyền như vậy mà không trách cứ được.

<a href="http://cadaotucngu.com/giaithich/cadaongungon3.htm#30">CHỒNG SAO VỢ VẬY</a>

Xin vui lòng liên lạc với haphuonghoai@gmail.com về tất cả những gì liên quan đến trang web nầy Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ Last modified: 03/12/18

Xin vui lòng liên lạc với haphuonghoai@gmail.com về tất cả những gì liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 03/12/18