- Chú gì?
- Chú chuột.
- Chốt gì?
- Chốt tre.
- Bè gì?
- Bè muống.
- Ruộng gì?
- Ruộng nương.
- Đường gì?
- Đường cống(*)
- Cống gì?
- Cống sáp.
- Sáp gì?
- Sáp ong.
- Lòng gì?
- Lòng giời.
- Chơi gì?
- Chơi tán(**)
- Tháng gì?
- Tháng chầu,
- Chầu gì?
- Chầu ... Bụt!

(*) Đường cống là đường để đem đi tiến cống.
(**) Tán đây là một thứ lọng.

Chú thích: Đây cũng như trò chơi "chi chi chành chành" nhưng thay vì một em đọc trọn bài, thì ở đây một em đọc câu hỏi, em khác chìa tay phải trả lời. Chú ý là đến câu hỏi cuối "Chầu gì" thì em chìa tay trả lời kéo dài chữ "Chầu"... để đến khi bất chợt đọc nốt chữ cuối "Bụt" là ập tay lại. Em nào không rút kịp ngón tay trỏ sẽ phải làm ba ba (hay nam nam).

TẬP TẦM VÔNG

Tập tầm vông,
Tay nào không?
Tay nào có?
Tập tầm vó,
Tay nào có?
Tay nào không?

Chú thích: Một em thoạt giấu hai tay phía sau, rồi đặt hai tay nắm lại trước mặt em kia và đọc bài đồng dao trên để em kia đoán xem vật nào đó được giấu ở tay nào.

Bài "Chồng lộng, chồng cà (I)" kế tiếp nhường như là lời hát của em đoán.

CHỒNG LỘNG CHỒNG CÀ(I)

Chồng lộng, chồng cà,
Bí đao bí đỏ.
Mày ngồi đầu ngõ,
Mày nhặt lông mày.
Mày cày ruộng ấu,
Mày dấu tay nào?
Mày dấu tay này!

Chú thích: Bài này nhường như là lời hát của em đoán. Hát dứt bài, em chỉ vào tay mà em nghi có dấu.

CHỒNG LỘNG, CHỒNG CÀ(II)

Chồng lộng, chồng cà,
Mày xòa hoa khế.
Khế ngâm, khế chua,
Cột đình, cột chùa.
Nhà vua mới làm,
Cây cam, cây quýt.
Cây mít, cây hồng,
Cành thông, lá nhãn.
Ai có chân, có tay thì rụt.

Chú thích: Căn cứ vào câu cuối cùng của bài ca thì trò chơi áp dụng cho bài này tương tự với trò chơi của bài "Nu na nu nống".

MÍT MẬT MÍT GAI

Mít mật mít gai,
Mười hai thứ mít.
Vào ăn thịt,
Ra ăn xôi.
Chú chẳng nghe tôi,
Tôi bịt mắt chú.
Ẩn đâu cho kín,
Bao giờ lúa chín thì về.

Chú thích: Đây là trò chơi đi trốn (ú tìm). Một em tự bịt mắt, để cho các em khác có thì giờ đi trốn. Khi nghe các em trốn "ú" một tiếng, (nghĩa là đã trốn xong), thì em đi tìm. Em nào bị tìm thấy đầu tiên thì vào thay thế.

MÙI XỎA MÙA XOA

Mùi xỏa mùi xoa,
Tao cho xuống đất.
Đứa nào sợ quất,
Sờ lại phía sau.
Đứa nào sợ đau,
Mau mau chạy trốn.

Chú thích: Các em ngồi thành vòng tròn, một em cầm chiếc khăn vừa đi quanh vừa đọc và kín đáo để khăn rơi xuống phía sau một em nào đó. Em đó khám phá kịp thời thì nhặt khăn và đuổi em kia thuận theo vòng (không được đuổi đón đầu vì ngược vòng). Em bị đuổi chạy về ngồi vào chỗ trống của em đuổi mình. Trò chơi này phải thật lẹ và thật tinh khôn. Có em trong khi đuổi đã lẹ để rơi chiếc khăn sau một em khác rồi. Nếu vô tình không biết, trọn một vòng, em đó sẽ bị em kia nhặt chiếc khăn tay lên và đánh cho đến khi em chạy trọn một vòng trở về ngồi lại chỗ cũ. Căn cứ vào chữ "mùi xoa" phiên âm chữ Pháp "mouchoir", ta biết rằng bài hát trò chơi này cũng mới được sáng tác từ sau ngày gặp gỡ Tây phương. Giống bài "Oẳn tù tì".

ĐÁNH CHUYỀN

Từ hai đến năm em tụ tập lại. Đồ chơi là một viên cuội nặng (bây giờ là một trái banh) và mười chiếc que gọi là mười con chắt.

- Lần thứ nhất: Các em tung hòn cuội hay trái banh lên cao rồi dùng cả hai tay xoay tròn nắm que một vòng, và khi hòn cuội rơi xuống cũng vừa kịp bắt. Vừa làm vậy các em vừa hát bài sau đây:

Trồng luống cải,
Giải con chắt.
Một dẻo dang,
Hai sang đò.
Ba cò kếu,
Bốn nghêu ngao.
Năm đao thớt,
Đặt xuống đất.
Cất lên tay...

Khi đọc đến câu 8, em đặt cả mười con chắt xuống; đến câu 9, câu cuối cùng, em lại vơ cả mười con chắt lên tay.

- Lần thứ hai: Em duỗi thẳng hai chân, giải những con chắt lên đó vùa hát vừa làm theo lời hát:

Giải xuống chân,
Nưng lên một.
Chộp lấy đôi...

Em lại đặt cả mười con chắt xuống chân, hát và làm tiếp cho đến:

Giải xuống chân,
Nưng lên một.
Chộp lấy mười...

(Vì chỉ có mười con chắt nên hai lần sau cùng "chộp lấy chín" và "chộp lấy mười" làm như nhau).

- Lần thứ ba:

Giải xuống đất,
Cất lên tay.
Sang tay qua,
Ra tay chống.
Chống chống một...

Cứ thế em hát cho đến {Chống chống mười". Hát câu thứ nhất, em giải mười con chắt xuống đất; sang câu hai, em vơ những con chắt lên tay; hát câu ba, em đưa bó chắt sang tay kia; câu bốn, em đưa bó chắt trở về tay cũ (thường là tay mặt); từ câu năm trở đi thì mỗi lần tung hòn cuội lên em lại chống chống bó chắt xuống theo đúng nhịp hát để vừa kịp bắt lấy hòn cuội khi rơi xuống. Cứ như vậy cho đến "chống chống mười".

- Lần thứ tư:

Giải xuống đất,
Cất lên tay.
Sang tay qua,
Ra tay quét.
Quét quét một...

Lần này em cũng làm như lần trước chỉ khác là khi hát đến câu "Quét quét một" thì em dùng bó chắt làm điệu quét quét. Cứ như vậy tuần tự cho đến "Quét quét mười".

- Lần thứ năm: Em vừa tung cuội, chuyển bó chắt từ tay nọ sang tay kia, vừa nhịp nhàng bắt lấy hòn cuội khi rơi xuống cùng với lời hát:

Đầu quạ,
Quá giang.
Sang đò,
Giồng cây.
Ăn quả,
Nhả hột.

Cũng có nơi bài hát dài hơn như sau:

Đầu qua,
Quá giang.
Sang sông,
Về đò.
Cò nhảy,
Gẫy cây.
Mây leo,
Bèo trôi.
Ổi xanh,
Hành bóc.
Róc vỏ,
Đỏ lòng.
Tôm cong,
Đít vịt.
Sang cành nẻ,
Bẻ cành xanh.
Vét bàn thiên hạ...

Đến đây vừa hết một chu kỳ của trò chơi. Em nào bị lỗi ở quãng nào thì phải nhường lượt cho em kế tiếp.

Tùy địa phương trò chơi này có thể gia giảm khác đi chút ít.

PHỤ ĐỒNG CHỔI

Phụ đồng chổi,
Thôi lổi mà lên.
Ba bề bốn bên,
Đồng lên cho chóng.
Hoặc là cửa đóng,
Cũng phá mà vào.
Cách sông cách ao,
Cũng lội mà sang.
Cách đò cách giang,
Cũng sang cho được.
Ông chổi đi trước,
Bà chổi đi sau.
Một lũ lau nhau,
Đồng lên cho chóng.

Chú thích: Một em ngồi xếp bằng tròn, tay cầm cán chổi dựng đứng; một em khác phụ đồng bằng cách vừa đánh trống theo từng nhịp đều đều vừa hát bài trên. Đồng đảo dần.. đảo dần... rồi bất chợt vùng dậy vung chổi; các em đứng xung quanh vội chạy về bốn ngả để tránh ngọn chổi quét hay đập vào người. Khi muốn đồng tỉnh lại thì vẩy nước lạnh lên mặt. Thật ra ít khi xảy ra chuyện em ngồi đồng bị mê thật. Thường thường chỉ là em giả vờ đảo đồng như vậy. Trò chơi này chung cả các em trai gái và thường chơi vào những đêm trăng tháng tám.

PHỤ ĐỒNG ẾCH

Ếch! Ếch! Mày mới về đây,
Nói dăm câu chuyện cho thầy nghe xem.
Thân ếch là thân ếch hèn,
Giường chiếu chẳng có nằm trần đất không.
Gặp ông quỷ lão thần thông,
Thắt lưng bó đuốc tìm trông việc gì.
Tìm tôi có việc phu thê,
Chốn này không vợ, chốn kia không chồng.
Ông bắt tôi ông bỏ vào lồng,
Tôi kêu "ễnh ộp" chẳng lòng nào tha.
Tháng tám lúa tốt xanh xa,
Tháng ba gieo mạ sương sa đồng ngoài.
Tôi ngồi, tôi nấp bụi khoai,
Ông ném một mồi tôi phải thò ra.
Tham ăn mắc phải răng hà,
Cha hời, mẹ hỡi xiên qua, mép này!
Tôi về đây trách cậu, trách dì,
Sẵn dao, sẵn thớt băm thì chẳng tha.
Thứ nhất là củ hành hoa,
Thứ nhì nước mắm, thứ ba củ riềng.
Thứ tư là hạt hồ tiêu,
Tán ra cho đều vừa hắc vừa cay.
Khen thay thằng bé hai tay,
Miếng nạc nó gắp, xương rày thảy xa.
Trầu đâu ăn đỏ môi ta,
Rượu đâu uống chén, ắt là hồn lên.

Chú thích: Em ngồi đồng phải quỳ xuống hai tay chống đất, miệng ngậm mấy nén hương. Một em khác vừa vỗ tay vừa hát bài phụ đồng trên. Khi hồn ếch nhập ấy là lúc em ngồi đồng nhảy kiểu bốn chân như ếch. Muốn cho đồng thăng thì cũng vẩy nước lạnh lên mặt như trò chơi phụ đồng chổi.

Và cũng như phụ đồng chổi, trò chơi này chung cho cả các em trai gái, chơi vào những đêm tiết trung thu.

TRÒ CHƠI RỒNG RẮN

Thầy thuốc: - Rồng rắn đi đâu?
Rồng rắn: - Rồng rắn đi lấy thuốc cho con.
TT: - Con lên mấy?
RR: - Con lên một.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên hai.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên ba.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên bốn.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên năm.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên sáu.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên bảy.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên tám.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên chín.
TT: - Thuốc chẳng hay.
RR: - Con lên mười.
TT: - Thuốc hay vậy. Xin khúc đầu.
RR: - Những xương cùng xẩu.
TT: - Xin khúc giữa.
RR: - Những máu cùng me.
TT: - Xin khúc đuôi.
RR: - Tha hồ mà đuổi.

Chú thích: Trong trò chơi "Rồng Rắn" này một em đứng ra làm thầy thuốc, còn tất cả các em khác ôm lấy ngang lưng nhau làm rồng rắn. Lúc đối thoại giữa thày thuốc và rồng rắn là lúc tất cả mọi người hồi hộp. Khi rồng rắn nói dứt câu "Tha hồ mà đuổi" thì ông thầy thuốc cố gắng mà đuổi để bắt được cái đuôi, trong khi đó cái đầu thì ra sức chặn và cái đuôi thì ra sức lẩn tránh. Nếu ông thầy thuốc bắt được cái đuôi thì được cuộc; trái lại nếu bị rắn uốn khúc cuộn chặt lấy thì bị thua. Kẻ thua phải nắm hai tay lại chồng lên nhau (gọi là chồng tiền) để cho kẻ được đánh một cái.

Trò chơi này khiến các em vừa săn đuổi nhau vừa la hét, thật mệt, nhưng cũng là một trong những trò chơi hào hứng nhất của trẻ em Việt nam.

TRÒ CHƠI ĐỌC CÂU

Các em đố nhau đọc thật nhanh. Có những câu dễ đọc như:

Bà ba béo,
Bán bánh bèo.
Bị bắt bỏ bót,
Ba bốn bận.
Bởi bướng bỉnh.

Hay:

Mượn cái xanh,
Nấu bát canh.
Cho hành cho hẹ...

Hay:

Lý lũy lên lò lấy lòng lợn.

Có những câu nói nhanh mà không lầm như:

Tháng năm nắng lắm.

(Đọc nhanh có thể lầm thành "Tháng năm nắng nắm").

Hay:

Búa bổ đầu búa.

(Rất có thể đọc nhanh sẽ lịu thành “"Búa bổ đầu bố")

Hay câu dưới đây cũng rất khó nói nhanh:

Nồi đồng nấu ốc, nồi đất nấu ếch?

Chú thích: Tiếng Pháp cũng có trò chơi loại nầy như câu:

Chasseur sachant chasser sans chien!

Các em nhi đồng Anh Mỹ gọi trò chơi loại này là câu đọc trẹo lưỡi (tongue twisters hay tongue trippers) như câu sau đây:

If Peter Piper Pick’d a Peck of Pepper,
Where’s the Peck of Pepper Peter Piper Pick’d.

ĐẾM SAO

Cũng thuộc loại trò chơi phải nói nhanh, có trò chơi đếm sao. Em đó phải làm sao nói liền một hơi câu sau này:

Đố ai ở trong nhà đi ra ngoài sân đếm được ba mươi sáu ông sao. Một ông sao sáng; hai ông sáng sao... cho tới ba mươi lăm ông sao sáng, ba mươi sáu ông sáng sao.

Thường thì các em chỉ đếm đến mười ông là đã cảm thấy hụt hơi đến nơi rồi.

HÙ MA TRƠI

Hù ma trơi,
Mặt trời chửa lặn.
Con rắn bò ra,
Con ma thập thò.

Chú thích: Vào lúc chập tối, một em bạo dạn có thể lãnh đạo một vài em khác ra đồng tới chỗ nhiều mồ mả mà hát câu trên. Nếu bất chợt có con đom đóm lớn hoặc có chất lân tinh bay lên thì cũng rất có thể là các em ba chân bốn cẳng chạy cho lẹ về ngõ xóm.

CÁC TRÒ NHỎ CHƠI KHÁC

Ngoài ra cũng nên kể qua một số trò chơi nghịch lặt vặt khác như:

Em dùng một cành tre hay một cành cây nào làm như đương cỡi ngựa, rồi vừa chạy xung quanh sân vừa hát:

Nhong nhong ngựa ông đã về,
Cắt cỏ Bồ đề cho ngựa ông ăn.

Bồ đề là tên một thổ ngơi không xa Gia Lâm (Bắc Việt), nơi có mọc cỏ tốt cho ngựa ăn.

Em bắt được con cào cào, cầm hai càng của nó vừa nâng lên nâng xuống vừa hát:

Cào cào giã gạo tao xem,
Tao may áo đỏ áo đen cho mày.

Em có thể lén bỏ một cọng rơm, cọng cỏ hay một cái gì nhẹ lên đầu bạn rồi hát:

Trên đầu có tổ tò vò,
Gọi ta là chú học trò, ta cất đi cho.

Đây cũng là một chứng tích lòng hiếu học của người mình, luôn luôn lấy việc là học trò làm một điều vinh hạnh.

VII.- CÂU ĐỐ

1.- Bốn em cùng ở một nhà,
Mẹ thời chia của con ra nhà người.
(Giải: ấm nước và bốn cái chén)

2.- Bốn người giẫm đất, một người phất cờ,
Hai người lẳng lơ, hai người quạt mát.
(Giải: con voi)

3.- Bốn bên thành lũy không thấp, không cao,
Có sông có nước, cá chẳng vào,
Voi đi đến đấy dừng chân lại,
Đôi bên văn vũ nghĩ làm sao?
(Giải: bàn cờ)

4.- Cái gì như thể khí trời,
Ngày đêm quanh quẩn ở nơi cạnh mình.
Không hương, không sắc, không hình,
Không hình, không sắc, mà mình không qua.
(Giải: lòng cha mẹ)

5.- Cây bên ta, lá bên Ngô,
Coi ngọn tày bồ, cái gốc tày tăm.
(Giải: cái diều)

6.- Cô kia con cái nhà ai,
Thắt lưng nhiễu trắng, lỗ tai đeo trằm.
Đứng bên nghe tiếng rầm rầm,
Ru đi ru lại ầm ầm bên tai.
(Giải: cái cối xay)

7.- Cô kia má đỏ hồng hồng,
Cô đi lấy chồng, cô bỏ quê cha.
Ngày sau tuổi hạc mau già,
Quê chồng cô bỏ, quê cha lại về.
(Giải: cái nồi đồng)

8.- Da cóc mà bọc trứng gà,
Mở ra thơm nức cả nhà muốn ăn.
(Giải: quả mít)

9.- Đầu làng đánh trống,
Cuối làng phất cờ.
Trống đánh đến đâu,
Cờ phất đến đấy.
(Giải: con chó sủa)

10.- Đêm thì mẹ mẹ con con,
Ngày thì chết hết chẳng còn một ai.
Còn một ông lão sống dai,
Nhăn nhăn nhó nhó chẳng ai buồn nhìn.
(Giải: bầu trời)

11.- Đường ngay thông thống,
Hai cống hai bên,
Trên hàng gương,
Dưới hàng lược.
(Giải: cái mặt)

12.- Không sơn mà đỏ,
Không gõ mà kêu,
Không khều mà rụng.
(Giải: mặt trời, sấm và mưa)

13.- Không trồng mà mọc,
Không học mà hay,
Không vay mà trả,
Không vả mà sưng,
Không bưng mà kín.
(Giải: cây cỏ, chim hót, sưu thuế, cái nhọt, quả trứng)

14.- Lẫm liệt uy phong,
Mây hồng che phủ,
Bao nhiêu thú dữ,
Đều phải phục tòng.
(Giải: quả núi cao)

15.- Mình tròn lưng khỏng khòng khong,
Dây tơ vấn vít con ong nửa vời.
Rằng ta tìm chốn thảnh thơi,
Bắt con rồng đất ghẹo người thủy cung.
(Giải: câu cá)

16.- Một đàn cò trắng phau phau,
Ăn no tắm mát rủ nhau đi nằm.
(Giải: cái rổ bát)

17.- Một lòng vì nước vì nhà,
Người mà không biết, trời đà biết cho.
(Giải: cái máng)

18.- Một cây mà có năm cành,
Giấp nước thì héo, để dành thì tươi.
(Giải: bàn tay)

19.- Một cây mà nở trăm hoa,
Trời mưa thì héo, nắng già thì tươi.
(Giải: bầu trời sao)

20.- Ngả lưng cho thế gian nhờ,
Vừa êm, vừa ấm, lại ngờ bất trung.
(Giải: cái phản)

21.- Sừng sững mà đứng cửa quan,
Giáo đâm không chết, lòi gan ra ngoài.
(Giải: cái khóa)

22.- Vừa bằng cái vung,
Vùng xuống ao,
Đào chẳng thấy,
Lấy chẳng được.
(Giải: Mặt trời)

23.- Vừa bằng thằng bé lên ba,
Thắt lưng con cón chạy ra ngoài đồng.
(Giải: bó mạ)