|
Hội làng Bát Tràng
(Báo Hà Nội Mới)
 |
|
Sẩn phẩm làng Bát Tràng
ngày nay |
Bát Tràng là một làng cổ nằm ở bờ bắc sông Hồng, nay thuộc xă Bát Tràng
huyện Gia Lâm. Hơn 600 năm trước, có người họ Nguyễn từ Vĩnh Ninh (Thanh
Hóa) đến đây lập nghiệp. Tiếp đó, 5 cụ họ Lê, Trần, Vương, Phạm, Nguyễn
đem gia đ́nh đến vùng 72 g̣ đất trắng lập phường sản xuất gốm gọi là
Bạch Thổ phường. Trải theo năm tháng, nghề gốm ngày càng phát đạt và
những người ở Bồ Bát (Ninh B́nh) kéo ra ngày càng đông.
Vào thời cuối Lê, làng
Bát Tràng đă có 20 họ. Cùng với sản xuất gốm sứ, làm ruộng, buôn bán,
việc học ở làng cũng được người dân hết sức coi trọng. Trong hơn 5 thế
kỷ, dưới thời học chữ Nho, Bát Tràng có 364 người đỗ đạt, trong đó có
Trạng nguyên Giáp Hải (1506-1586), 8 người đậu tiến sĩ cùng nhiều quan
vơ.
Ban đầu, làng chỉ có
một ngôi miếu nhỏ làm bằng tranh tre ở ngoài băi sông. Năm 1720, đ́nh
được làm với quy mô lớn. Đ́nh xây kiểu chữ nhị, phía trong là ṭa hậu
cung 3 gian; phía ngoài là ṭa đại bái 5 gian 2 chái. Cột đ́nh bằng gỗ
lim người ôm không hết ṿng tay. Gian giữa thấp bày hương án. Các gian
bên đều lát gỗ thành bục cao. Mặt đ́nh hướng ra sông Hồng. Trong kháng
chiến, đ́nh đă bị bom Mỹ phá hủy. Năm 1993, dân làng đă góp tiền của
dựng lại đ́nh theo kiến trúc truyền thống. Tại đ́nh c̣n giữ được một số
đồ tế khí như ngai thờ, bát bửu, chuông đồng, kiệu bát cống, hai biển gỗ
tạo vào thời Minh Mạng, cùng nhiều hoành phi, câu đối cỡ lớn, mỗi chữ có
thể coi là một tác phẩm thư pháp độc đáo. Đ́nh Bát Tràng c̣n giữ được 50
đạo sắc phong thần có niên đại thời Lê, thời Tây Sơn, thời Nguyễn.
Bát Tràng là một điểm
tụ cư, v́ thế ngoài Thành hoàng bản địa, nhân dân nơi khác đến cũng rước
thành hoàng cũ của ḿnh đến thờ. Đó là thần Bạch Mă Đại vương; Trang
Thuận Nghi Dung; Phan Đại tướng…
Trước đây, Bát Tràng
vào đám từ ngày 15 đến ngày 22 tháng hai âm lịch. Trước Tết, vào ngày 25
tháng Chạp, làng đem lễ vật đến làng Đuốc (làng kết chạ với Bát Tràng)
xin chặt tre làm cây nêu. Ngày 7 tháng Giêng làm lễ hạ nêu. Cây tre làm
nêu được dùng để chẻ tăm, vót đũa. Trước khi vào đám độ 10 ngày, làng tổ
chức lễ rước nước từ sông Hồng để bao sái bài vị thần ở ngôi miếu bên
sông. Sau đó dân làng rước bài vị thần ra đ́nh tế lễ. Khi tế, các họ
được rước Tổ của ḿnh ra phối hưởng. Họ Nguyễn Ninh Tràng (họ đầu tiên
đến làng Bát Tràng) được rước bát hương có lọng che vàng đi ở giữa. Các
họ khác rước bát hương có lọng che xanh đi né sang hai bên. Khi tế, chỉ
có các vị khoa mục (những người đỗ đạt) mới được vào đ́nh, c̣n các hào
mục (những chức dịch trong làng) đứng ngoài hầu lễ. Bát Tràng c̣n lệ giữ
nghiêm ngôi thứ. Tại đ́nh trải 4 chiếu cạp điều. Có chiếu dành cho các
vị đậu tiến sĩ, có chiếu dành cho vơ quan được phong tước công, có chiếu
dành cho các cụ thọ từ 100 tuổi trở lên. Có năm không đủ người, chiếu
nào trống th́ làng đặt một cây đèn, chai rượu, đĩa trầu cau vào giữa
chiếu để thờ vọng. Hằng năm vào ngày Rằm tháng hai, ngày đầu tiên vào
đám, làng biện lễ cúng Thành hoàng gồm một con trâu tơ thật béo, thui
vàng rồi đặt lên một chiếc bàn lớn sơn son, kèm theo 6 mâm cỗ và 4 mâm
xôi. Tế xong, các quan viên chức sắc, đại diện 20 ḍng họ cùng thụ lộc.
Hội Bát Tràng có nhiều
tṛ diễn, độc đáo nhất là tṛ chơi cờ người và hát thờ. Theo lệ, trước
hội, làng chọn lấy 2 bà tướng cờ là những người phẩm hạnh, giàu có nhất
trong làng. Mỗi bà tướng nhận 16 thiếu nữ tuổi từ 10 đến 15 xinh đẹp,
nết na nuôi ăn uống và may cho áo quần thật đẹp. Các cô được rèn tập làm
quân cờ trong một tháng mới được ra biểu diễn thi đấu ở sân đ́nh.
Công việc chuẩn bị cho
hát thờ cũng công phu không kém. Làng tổ chức 3 chầu thi và 4 chầu cầm
để chọn bài và người vào hát thờ, sau đó mời các đội đàn hát ở các làng
xung quanh đến tập để kén giọng. Đội nào vượt lên nhất qua “4 chầu cầm”
sẽ được hát thờ trong lễ hội năm đó.
Hội
làng năm Giáp Thân diễn ra trong 2 ngày 15 và 16 tháng hai âm lịch. Cùng
với nghi lễ rước nước, tế lễ và các tṛ chơi dân gian, làng nghề sẽ
trưng bày những sản phẩm gốm đặc sắc nhất của ḿnh tại “Chợ gốm Bát
Tràng” nằm ở vị trí trung tâm của làng.
HNM |
